Tantaran' i Madagasikara

I Marco Polo dia nanome ny anarana hoe: Madeigascar na. Mogelaiso: nafangarony tamin'ny tanana any Somalia Mogadiscio. Sarintany eoropeana misy an'i Madagasikara ny toerany eo atsinanan'i Afrika.

Ny Portogey nanome ny anarana "São Lourenço" (Saint Laurent), Ile Dauphine hoy ny Frantsay. Nandroso ny taona, nipoitra ny hoe Madagasikaraka ny mponina tao Faradofay (Fort Dauphin) dia natao hoe Madagascarois na Madécasses (izay nijanona tamin'ny teny alemàna ary nivadika Madegassisch). Mpandinika tantara no milaza fa ny teny hoe madekasy dia avy amin'ny hoe Madagasy na Madegasy, teny malaiziana (Malaizia) na afrikana navadika hoe Malagasy. Ireo Anglisy taty aoriana no nanaiky an'i Radama Voalohany ho mpanjakan'i Madagasikara.

Araka ny fikarohana natao dia fahadisoana nataon'ireo Eoropeanina nanaraka ny feo heno ary voasoratr'ingahy Marco Polo, efa voalaza etsy ambony io, no nahataonga ny anaran'i Madagasikara. Ao amin'ny bokiny mitondra ny lohateny hoe Milione, voadika amin'ny fiteny italiana ankehitriny dia marihiny fa misy fanjakana roa lehibe matanjaka any amin'ireo nosy roa ao atsinanan'i Afrika dia i Madaghosho (Madeigascar na Mogelascio) sy i Zanzibar (Zanguebar); arak'izany ny teny hoe Madaghosh izay ampiasain'i Marco Polo eto dia azo heverina fa mifandrika amin'ny teny hindy indianina hoe mad'hos; koa noho izy nihaino fotsiny nefa tsy tena mahay ny teny hindy dia izay nahazoany azy no nanoratany azy; koa azo heverina fa io teny hindy (izay nanaraka ny sivilizasiona maley tamin'izany) io no mety ho fototry ny teny tena mahalaza ny anarana hoe Madagasikara sy Malagasy, satria miovaova ny fanononana ny teny araka ny fotoana sy ny tantara, ary tsy mitsaha-mivoatra izy.

Ny teny hindy mad'hos moa dia midika hoe "ravoravo", "mifalihavanja", "velon'aina fa feno fanatenana"; tsy lavitra an'izany ny fomban'ny Malagasy ary mahasarika vahiny maro, koa mety ho notondroin'ireto Indianina ho tan'ireo olona falifaly na ravoravo ny Nosintsika. Raha dinihina izany dia ireo Indianina tonga taty amintsika voalohany no nanome io anarana io; ary raha ny fiovan'ny feo no zohina dia toy izao no azo andinihana io teny io: mad'hos mety ho voatonona ho mad'ghos, na mal'hos, na mal'ghos, saingy ny hoe Madeigascar voalazan'i Marco Polo dia noho izy nanao lala-mahitsy fotsiny, ary nandahatra azy mora fotsiny amin'ny hoe Zanguebar na Zanzibar (marihina fa amin'ny fandrasan-teny ny fiovana dia ny "h" lasa "g"; ny "d" miova ho "l", koa azo halalinina akaiky izany).[2]

Toy izao kosa ny hevitr'i Xhi sy M'aa, izay filôzôfy malagasy anisan'ny fanta-daza:

Ny fanandroana malagasy dia mampiasa anaram-bolana, toy ny fanandroana rehetra hita eran-tany: Alahamady, Adaoro, Adizaoza, Asorotany, Alahasaty, Asombola, Adimizana, Alakarabo, Alakaosy, Adijady, Adalo, Alohotsy. Amin'ireo anaram-bolana ireo dia ny volana Alahamady sy Alakaosy ary Alakarabo no nivoahan'ny teny hoe Mady, Kaosy, Kara ka ireo hono no nahatonga ilay hoe Madagasikara rehefa atambatra.

Avy amin'ny Vondrona Manankasintsara, navoakan'Andriamatoa Nomenjanahary Rado fantatra amin'ny solon'anarana hoe Rado Ampinga dia toy izao:

Manankasina → Malagasy ;

Manankasintsara → Madagasikara ;

Ny teny malagasy dia teny miaina noho izany dia maro ny fiovana mitranga isaky ny vanim-potoana samihafa. Ao ny mihatsara ao ny mihasimba ao ny miova tanteraka mihitsy ny heviny.

Ohatra:

1. Antsamodady: ny Antsamotady dia fitaovam-piadiana na hoe "pilotra", kanefa raha ny tena izy dia "antsamatady" (an-samaka-tady).
2. Amparafaravola: Anaran-tanàna io. Raha ny tokony ho izy dia amparafara volo (volontsangana, bararata), teny roa mifanalavitra be ireo (vola, volo).
3. Foana: ilazana zavatra tsy misy na zavatra poakaty tany ampiandohana, ankehitriny anefa zary lasa fiteny amin'ny fiverimberenana sy hamaroana ny teny hoe foana ("Tiako foana ianao"). Izany dia nalaina avy amin'ny fitenin-jaza, hany ka lasa teny roa mifanohitra hevitra no hiafarany.

Maro be tsy tambo isaina ny teny toy izany, fa raha ny hoe Malagasy dia azo heverina fa fiovana avy amin'ny Manankasy. Dia toy izany ihany koa ny hoe Madagasikara → Manankasintsara. Ny teny hoe Hasina aloha dia Hasy ihany, araka ny tenim-paritra.

Iaraha miaky ny fanabontoloana sy fanimbana kolontsaina nentin’ireo mpanjanaka teto amin'ny valam-parihy, manginy fotsiny ireo fanambaniana sy fanapotehana ny tenin-drazana. Ny iraisan’ny rehetra na ny mpanjanaka izany na ny voazanaka dia eo amin’ny lafiny filalaovana sy fanovàna teny, fiteny, dia ny fandikana na fampifandraisana ny feo, mba hifandraika amin’ny tenin-drazany ("calque phonétique"). Raha tsy hilaza afa-tsy ny: screw driver → sokodrevo ("tournevis"). Amin’io teny Sokodrevo io anefa dia tsy very mihintsy ireo hevitra roa: sokotra + revo, izay marihina fa (calque phonétique) avy amin'ny teny Angalisy.
Dia amin’ny alalan’izany rehetra izany vao maika nanamafy ny fahaverezan’ny hevitra fototra dia ny teny Manankasy izany. Satria raha zohina ireo rehetra ireo dia (calque phonétique) avy amin’ireo mpanjanaka ary nohagasiana indray avy eo ara-pomba fitenenana.

• Manankasy dia noraisin’ny mpanjanaka ho Mal gache ary nohagasiana ho malagasy.

Azo resahana daholo ny hoe "Madagascarois", "Madeigascar" "Madaghosh", "Madegasy" sy "Malakh + gaz" sns… saingy izao ireto misy ohatra vitsivitsy mba afahantsika mandinika sy misaintsaina:

Any aoriana any dia mety hilaza ireo taranaky Manankasintsara fa avy amin’ny teny Angalisy ireo voambolana ireo (sokotra, revo, mailaka, anterina, eto, lefitra, raitra …). Kanefa dia tenintsika Manankasina mangarahara daholo no nampiasaina mba ampifandraika ara-keviny.

Araka ny volazan'i L. Ramaroson ao amin'ny Teto an' ivon' ny Riaka dia efa nisy olona nonina ihany teto Madagasikara tany amin' ny 2 000 taona tal. J.K. tany ho any, saingy mbola vitsy dia vitsy ny mponina teto tamin' izany. Ny Vazimba no voalaza fa nonina teto amintsika voalohany indrindra, dia ny taranak'ireo olona ireo izany no tondroina amin'io anarana io voalohany, fa voatondro ho Vazimba koa ireo Aziatika na Indonezianina efa nanomboka niorim-ponenana teto Madagasikara hatramin'ny taonjato voalohany taorian'i Jesoa Kristy.

Saingy nandritry ny taonjato faha-12 ka hatramin'ny faha-16 vao tena nisy fifindra-monina rodobe, ary notondroina ho Vazimba ireo olona efa teo taloha. Tsy azo hadinoina koa anefa fa efa nivezivezy tamin'ny morontsiraka ny Arabo hatramin'ny taonjato faha-8 taorian'i Jesoa Kristy. Tsy dia misy zavatra fantatra firy momba ireo Vazimba hatramin'izao, fa ny antsoin'ny olona ho vazimba koa dia ireo fasana efa tsy misy mpamoha sy tsy misy mpahatsiaro intsony.

Koa aoka ho anjaran'ireo arkeologa ny manamarina izany raha misy sahy mamoha ireny fasana ireny ka hanao fanamarinana siantifika, fa tsy maintsy maro ny zavatra miara-milevina amin'izy ireo ka hanaporofo ny dingana tratran'izy ireo teo amin'ny haitao sy ny fomba amam-panao, izay mety ho re sy fantatra tokoa eo amin'ireo tantaran-drazana toy ny angano na tantara hafa nifandovana isam-paritra. Ny Taimbalimbaly no voalaza ho tompon'ny tany hoy ny tantara, ary fiompiana akoho sy voly saonjo ary fihazana mbamin'ny jono no foto-pivelomany, nivelona tamin'ny tavy kosa ireo olona tonga taty afara koa izany no nahafongotra ny ala teto amintsika.

Ho fanatevenana izay efa voalaza teo ambony dia nantsoina hoe Vazimba ireo Vazimba noho izy ireo resy an' ady tamin' ny fanafihana nataon' ireo mpiavy tonga taty aoriana (izay azo lazaina ho ireo razamben' ny fanjakana Merina). Azo rasaina toy izao ny teny hoe vazimba (voazimba), izany hoe "very hasina" satria resy an' ady. Niova moa ny teny manaraka ny andro ka azo heverina araka izany fa avy amin' ny teny malagasy hoe voazimba ny teny hoe vazimba. Tsy marina araka izany ny filazana hoe olona fonentana ny Vazimba na izay fomba hafa anoritsoritana azy amin' ny endrika fanaratsiana. Noho izy ireo very hasina no nahatonga ny olona manaratsy ny Vazimba toy izany satria heverina ho toy ny olona ambany saranga ny olona vazimba na voazimba.

Ny teny hoe vazimba dia mety ho avy amin'ny teny daiaka sy maley hoe wa-yimba izay midika hoe na "vahoakan' ny ala". Ireo vahoaka tany amorontsiraka kosa dia nantsoina hoe vezo na bejo avy amin' ny teny maley hoe bajao. Ny teny hoe wa na va dia midika "andian' olona" na "vahoaka madinika". Niaraka tonga ny Vazimba sy ny Vezo saingy rehefa nahita ny Vazimba fa tsy azo ambolena ny morontsiraka dia niakatra ampovoantany.

Hatramin'ny taonjato voalohany taor. J.K dia tsy nazava loatra ny tena tantaran' i Madagasikara. Tsy nisy nahitana taratra fa nisy karazan' olombelona niaina talohan' io fotoana io, ka nahatonga ny fieritreretana fa tsy nanana fiandohan-tantara ity Nosy ity. P. Laforgue, izay mpandalina tantara dia nanambara fa "toe-javatra hafa kely izany, nefa dia izay no zava-misy".

Na ny nanazavana ny fiavian'ireo mponina sy ny fotoana tena nipoirany aza dia tsy voalaza mazava. Maro ny soso-kevitra naroso, isan'izany ny an'i G. Grandidier, mpikaroka, nilazana fa ny Malagasy dia Indô-melaniziana, nisy nifandraisany tamin' ny olona avy tao Papoazia. Ny governora Deschamps kosa dia nihevitra fa nisy ireo tansambo izay niatrika ny Ranomasimbe Indiana, ka izany no niheverany fa ny mponina indôneziana dia niala avy tany India sy ny sisin' i Afrika izay toerana nakan' izy ireo ny mainty hoditra. Rehefa izany dia nitohy tamin' ny sisin' i Afrika ny fifanakalozana mandra-pahatongan' ny fotoana nampatanjaka ny Arabo teo amin' ny fifamoivoizana an-dranomasina.

Araka ny hevitr' i Deschamps noho izany, ny mponina malagasy hatramin' ny fahagola dia fifangaroan' ny mponina indôneziana sy afrikana, na eo amin' ny fiteniny na eo amin' ny fomba amam-panao, ary niampy tsikelikely ireo maleziana, Hindò, Arabo, ary Eorôpeana.

Maro ireo tantsambo nandalo ny morontsirak' i Madagasikara; tao ny Arabo, i Marco Polo, i Vasco de Gama, ireo Portogey Pereira sy d'Acunha, de Gonneville,... fa tsy voalaza mazava na tena niantsona tamin' ny tany malagasy izy ireo na tsia.

Ny nanombohan' ny Fanjakana hova

Tsy nahazoana valiny mazava izy io, fa efa tamin' ny andron' Andrianampoinimerina vao nisy daty nazava. Ny taona 1300 kosa no noheverina ho nanombohan' ny Fanjakana hova tamin' ny andron' Andrianerinerina. Nanomboka teo ka nandritra ny taonjato roa teo ho eo, dia nisy mpanjaka dimy no nifandimby tao. Tamin' ny taona 1500 kosa no niakatra teo amin' ny fiandrianany ny mpanjakavavy Rafohy, ka tamin' ny androny no azo lazaina ho tena niforonan' ny fanjakana, tsy noho izy nahazo fanjakana hafa, satria izy dia niaina tamim-pahatsorana tao Imerimanjaka, fa noho ny fahendrena tsy nanam-paharoa nananan'ity vehivavy ity tamin'ny fandaminana ny fifandimbiasana teo amin' ny fiandrianana. Ny zanany vavy, Rangita, no nandimby azy tamin'ny taona 1520.

I Madagasikara dia ivon-toeran' ny varotra miampita ranomasina izay mampifandray ny seranan-tsambo ao amin' ny Ranomasimbe Indiana tany am-piandohan'ny taonjato manaraka ny fitondran'olombelona. Ny tantaran'ny tantara nosoratana eto Madagasikara dia nanomboka tamin'ny Arabo, izay nametraka lahatsoratra ara-barotra teo amin'ny morontsiraka avaratra-andrefana tamin'ny faramparan'ny taonjato faha-10 ary nampiditra ny finoana silamo, ny soratra arabo (nampiasaina hanoratra ny fiteny malagasy amin'ny endrika manoratra fantatra amin'ny hoe sorabe), ny astrôlôjia arabo, ary ireo singa ara-kolontsaina hafa. Nanomboka tamin' ny 1500 ny fifandraisana Eorôpeana, rehefa nahita ilay nosy ny kapiteny portogey atao hoe Diego Dias. Ireo tranombarotra frantsay dia iniorina tamin'ny morontsiraka atsinanana tamin'ny faramparan'ny taonjato faha-17.

Nanomboka tamin'ny 1774 ka hatramin'ny 1824 dia nahazo laza teo amin'ny jiolahin-tsambo sy ny mpivarotra eorôpeana i Madagasikara, indrindra fa ireo mpandray anjara amin'ny varotra andevon'ny morontsirak'i Atlantika. Ny nosy kely ao Nosy Boraha, avy any avaratra-nosy avaratra atsinanan'i Madagasikara, dia navoakan'ny mpahay tantara sasany ho toa fitoeran'i Libertalia. Tantsambo Eorôpeana maro no nirodana teny amin'ny morontsiraky ny Nosy, anisan'izany i Robert Drury, ny diariny no iray amin'ireo sary vitsivitsy momba ny fiainana any atsimon'i Madagasikara nandritra ny taonjato faha-18. Ny harena nateraky ny varotra sambo dia nampitombo ny fiakaran'ny fanjakana niorina tao amin'ilay nosy, ny sasany tamin'ireo dia nihanatanjaka tamin'ny taonjato faha-17. Anisan'izany ny fikambanana Betsimisaraka any amin'ny morontsiraka atsinanana sy ny lehiben'ny Sakalava an'ny Menabe sy Boina any amin'ny morontsiraka andrefana. Ny fanjakan'Imerina, izay miorina any afovoan-tany afovoany sy ny renivohiny ao amin'ny lapa-mpanjaka ao Antananarivo, dia niitatra tamin'ny fitarihan'ny mpanjaka Andriamanelo.

Tamin' ny fiandohan' ny taonjato faha-17 dia ny fanjakan' Imerina dia fanjakana tsy natanjaka raha noharina tamin' ireo fanjakana amoron-dranomasina lehibe kokoa ary mbola lasa kely kokoa ny fahatanjahany tamin'ny taonjato faha-18, nandritra ny fanjakan' Imerina efa-toko.

Sarin'ny mpanjaka Andrianampoinimerina - nataon-dRamanankirahina (1860-1915).

Andianampoinimerina no andriandehibe hova nitondra ny anarana hoe "Mpanjakan'i Madagasikara". Ny nampalaza azy dia ny fahaizany nandrindra sy nandamina ary nanitatra ny fanjakany, "Ny ranomasina no valamparihiko" no teny filamatra nentina nanjaka ary fandriampahalemana no niainan'ireo fanjakany. Niamboho tamin'ny faha-dimy amby enimpolo taonany Andrianampoinimerina tamin'ny 1810.

Taorian'ny ady sy ny mosary nandritra ny taonjato maromaro, dia tafaverina indray i Imerina tamin'ny 1793, mpanjaka Andrianampoinimerina (1787-1810). Avy amin'ny renivohiny voalohany Ambohimanga, ary taty aoriana avy amin'ny Rovan'Antananarivo, io mpanjaka merina io dia nanitatra haingana ny fitondrany tamin'ireo tanin'andriana mifanolo-bodirindrina. Ny tanjony dia hifehy ny nosy iray manontolo. Ny zanany nandimby azy, mpanjaka Radama I (1810-28), no nahavita izany.

Sary hosodokon-dRadama I nataon-dRamanankirahina (1860-1915)

Valo ambin'ny folo taona Ilaidama raha nandimby an'Andrianampoinimerina tamin'ny taona 1810, ary Radama I no anarana nentiny.

Izy no neken'ny governemanta britanika ho mpanjakan'i Madagasikara. Namarana fifanekena i Radama tamin'ny 1817 niaraka tamin'ny governoran'i Britanika ao Maorisy mba hanafoanana ny fivarotana andevo mendri-kaja ho an'ny miaramila britanika sy ny fanampiana ara-bola. Nanomboka tonga tamin'ny tona 1818 ny misionera anglisy avy amin'ny London Missionary Society; anisan'ireo olona ireo i James Cameron, David Jones ary David Griffirths izay nanangana sekoly, nametraka ny fanoratana teny malagasy tamin'ny alalan'ny abidy latina ary nandika ny baiboly, ary koa nampiditra karazana teknôlôjia vaovao teto amin'ny nosy Madagasikara.

Nandritra ny taonjato faha-19 dia nisy fifandrafiana teo amin'ny fitondrana frantsay sy ny mpitondra anglisy tao amin'ny nosy Maorisy izay nihevitra an'i Madagasikara ho eo ambany fifehezany. Voasolon'ny Angletera noho izany ny toerana notazonin'i Frantsa tao Madagasikara, ary afaka nifandray ara-pihavanana sy ara-diplomatika tamin-dRadama I izy ireo. Ny fanjakan'i Radama I, noho izany, dia voamariky ny fananan'ny Anglisy fahefana tanteraka.

Nandritra ny fiandrianany no nanitaran'i Radama ny fanjakany hatrany Toamasina, Mahajanga ary Taolagnaro. Nofoanany ny fanandevozana, natsangany ny tafika, ny fitsarana ambony sy ny mpitsara fara-tampony. Nofoanany koa ny fanamelohana ho faty, fa nosoloiny ny fonja. Natsangany ny sekoly, ny fanotam-boky, ary ny tenany mihitsy no manara-maso akaiky ny taozava-baventy sasantsasany.

Nomeny fahalalahana hisafidy ny finoany ny vahoakany na dia somary tsy niraika firy tamin'ny fivavahana aza izy. Tamin'izany no nahazo vahana ny "fitoriana ny tenin'Andriamanitra" nataon'ny Protestanta.

Ny 27 jolay 1828 izy no niamboho, tamin'ny faha-enina ambin'ny telopolo taonany ; ny zava-pisotro mahamamo no nanimba ny fahasalamany. Ramatoa vadiny, Ramavo, no nandimby azy.

Ny mpanjakavavy Ranavalona I - nataon-dRamanankirahina (1860-1915)

Ramavo, vadin'ny mpanjaka niamboho, no nandimby an-dRadama I araka ny lalànan'ny fifandimbiasana eo amin'ny fiandrianana, ka Ranavalona I no anarana nentiny.

Nanjaka tanteraka ny antokon'ny hova taorian'ny niambohon'ilay Mpanjaka tia fahalalahana, ary dia nanjaka tokoa ny habibiana izay tsy mbola fahita tao Madagasikara tamin'izany. Namoaka karazana lalàna izay nanageja tokoa ny vahoakany ny Mpanjakavavy. Ny habibiana, ny finoanoam-poana ary ny fankahalana ny vahiny no tena nanamarika ny fotoana nanjakany. Noroahiny ireo vahiny ary nobodoiny ny tany sy fananan'izy ireo; nanamparany ny fahefany ny Protestanta; nofoanany ny finoana kristiana, noheverina ho fahavalon'ny fanjakana sy mpamadika ireo misionera sy ny mpanaraka azy. Tamin'ny taona 1849 no tena nafana ny fanenjehana ireo Kristiana izay nodorana velona, notapahan-doha na navarina avy teny amin'ny havoana.

Frantsay vitsy dia vitsy no mba navahan'ny Mpanjakavavy tamin'izany, ka isan'ireo i Jean Laborde, izay olona nitokisany tokoa nandritra ny 25 taona. Izy no nanangana ozinina maro, sy nampiditra indostria maro tao amin'ny firenena ary izy koa no vy nahitana ny Rovan'i Manjakamiadana, izay nilana olona an'arivorivony tamin'ny nananganana azy. I Jean Laborde no naharesy lahatra ny Mpanjakavavy ka nampalefaka azy tamin'ny vahiny. Nanomboka nisokatra ny fifanakalozana ara-barotra amin'ny tany ivelany.

Ranavalona I dia naneho hevitra momba ny fahamendrehana ara-politika sy ara-kolotsain'i Britaina sy Frantsa miaraka amin'ny didy amam-pitsipika izay nandrara ny fampiharana ny kristianisma eto Madagasikara ary namporisika ny ankamaroan'ny vahiny handao ny nosy. Ireo mponina eto Madagasikara dia afaka niampanga ny heloka isan-karazany toy ny halatra, ny fanarahana ny fivavahana kristiana ary indrindra ny famosaviana, izay voasazy amin'ny fihinanana tangena. Teo anelanelan'ny taona 1828 sy 1861, dia nahafaty olona 3 000 teo ho eo isan-taona ny fandaràn' ny tangena. Anisan'ireo nanohy niaina tao Imerina i Jean Laborde, mpandraharaha iray izay nanamboatra basy sy nanorina orinasa hafa tamin'ny anaran'ny fitondram-panjaka, ary Joseph-François Lambert, mpiantoka frantsay sy mpivarotra andevo niaraka tamin'i Printsy Radama II, dia nanao sonia fifanarahana fifaneraserana fantatra amin'ny anarana hoe Charte Lambert.

Ny zoma 16 Aogositra 1861, tamin'ny 7 ora maraina no niamboho tamin'ny faha-73 taonany ny Mpanjakavavy rehefa nanjaka 33 taona.

Rakoto, zanakalahin'i Ranavalona I, no nandimby an-dreniny, ka naka ny anarana Radama II. Teo dia làlam-piainana vaovao, hafa tokoa noho ny tamin'ny teo aloha no niainan'ny Nosy, satria raha lozabe sy tsy mba nandefitra ny Mpanjakavavy Ranavalona I, ity zanany nandimby azy kosa dia tena olon'ny fo sy malalaka. Ny tena mba faniriany dia ny hanamaivana ny fahorian'ny vahoakany sy ny hahasambatra azy.

Toa ny niaina fitsanganana tamin'ny maty ny vahoaka tamin'izany, vahoaka afa-patorana ka nahazo fahafahana. Nandritra ny fotoana fohy nanjakany, dia nomen-dRadama II fahafahana ny andevo rehetra, nasaina natsahatra ny fanenjehana ny Kristiana (Protestanta) ary nomeny vahana ny fananganana ny eglizy katolika romana, nofoanany ny haban-tseranana, ary nomeny alalana honina ny vahiny.

Noho izy tsy mba nanafina ny fitiavany an'i Frantsa sy ny Andriandehibeny, dia nangataka tamin'i Napoléon III izy hanendry solontenam-panjakana frantsay ao Antananarivo. I Jean Laborde, namana akaikin'ny Mpanjaka no voatendry tamin'izany, ary izy kosa dia nanendry an'i Lambert ho lehiben'ny Masoivohon'i Madagasikara tao Parisy.

Kanefa ny hatsaram-panahin'ny Mpanjaka dia lasa nivadika ho fahalemena ihany koa. Nisy antokon'olona mpankahala azy nitsangana malaky, ka Rabodo vadiny indrindra no lohany tamin'izany. Notoheriny ny fitondran'ny vadiny, ka nikononkonona ny hanjera ny fanjakany izy. Io antoko mankahala an-dRadama II io no nohararaotin'ny Anglisy niaraha-dia mba hahafahany mampahazo laka ny politika viktoriana. Ellis, misionera anglisy, no isan'ny nandranitra ny toe-draharaha raha nanaparitaka fa tadiavin'ny Frantsay alaina an-keriny ny tany malagasy ka mila tapahina haingana dia haingana ny fifandraisana amin'i Frantsa sy Napoléon III. Babony hatramin'ny fon'ny praiminisitra Rainivoninahitriniony.

Radama II dia nanandrana ny hamaha ny politikam-piarahamonin'ny mpanjakavavy, saingy roa taona taty aoriana dia noroahin'ny praiministra Rainivoninahitriniony (1852-1865) sy ny fifanarahana amin'ny Andriana sy ny Hova, izay nanandrana namarana ilay fahefana feno an' ny mpanjaka.

Ny 11 mey 1863 dia nisy nahazo baiko tamin' ny praiminisitra namono an-dRadama II. Rabodo vadiny no voatendry ho mpanjakavavin' i Madagasikara nandimby azy, nitondra ny anarana Rasoaherina.

Taorian'ny fanandramam-panonganana dia nomen'ireo tandapa fahafahana manjaka i Rasoherina (1863-1868) vadin-dRadama, raha manaiky fizaram-pahefana amin'ny Praiminisitra izy. Izany fifanarahana ara-piarahamonina izany dia ho tanteraka amin'ny alalan'ny fanambadiana manana endrika politika. Nanaiky ny mpanjakavavy Rasoherina ka nanambady an'i Rainivoninahitriniony, ary taorian'ny fanonganana azy dia nanambady ny rahalahiny Rainilaiarivony (1864-1895), izay hanambady an-Ranavalona II (1868-1883) sy an-dRanavalona III (1883-1897).

Raha nanome fahalalahana tanteraka teo amin'ny varotra, ny indostria ary ny finoana isan-karazany Radama II tamin'ny androny, ireo nandimby ny asany kosa dia nanararaotra namoaka karazan-dalàna tamin'ny anaran'ny Mpanjakavavy, ka anisan'izany ny famerenana ny famelohana ho faty, saingy ny Mpanolotsaina ambony eo amin'ny firenena ihany no mahazo mampihatra izany, ary voaantoka ny fahalalahana ara-pinoana.

Tsy te-hiverina intsony amin'ny hasiahana sy habibiana nanjaka tamin'ny andron-dRanavalona I ny fitondrana vaovao, saingy tsy nekeny kosa ny fifandraharana tamin'i Frantsa izay nosoniavin'i Radama II.

Ny Mpanjakavavy, izay notokanana ho mpanjaka tamin'ny 30 Aogositra 1863, dia nitondra ny anaram-boninahitra mpanjakavavy fotsiny, fa ny tena nandidy teo amin'ny fitondrana dia ny Praiminisitra Rainivoninahitriniony. Raha nivadika ho Protestanta ny praiminisitra dia somary nanomboka nandrara ny finoana katolika izy. Kanefa na dia natahotra ity lehilahy tsy refesi-mandidy ity aza Rasoaherina, dia vitany ihany ny nanolo azy tamin'ny zandriny manaraka azy, Rainilaiarivony, tamin'ny 14 Jolay 1864.

Rehefa narary nandritra ny fotoana lavalava ny Mpanjakavavy Rasoaherina dia niamboho tamin'ny 1 Aprily 1868.

Ramoma, zanak'olona mpiray tam-po amin'ny Mpanjakavavy Rasoaherina, no nandray ny fiandrianana tamin'ny anarana Ranavalona II ny 3 Septambra 1868. Namoaka ny didy momba ny fandrimpahalemana ary namerina ny fivavahana Kristianina izy.

Teraka tamin'ny taona 1829 Ranavalona II. Fotoana nifanandrinan'ny Frantsay sy ny Britanika izany ka ny teto Madagasikara dia ny fivavahana kristiana protestanta sy katolika no nisehoan'izany. Ramoma no anaran'ilay mpanjakavavy talohan'ny nahalasa mpanjaka azy. Niakatra teo amin'ny fitondrana izy tamin'ny nahafatesan-dRasoherina. Nanambady an-dRainilaiarivony izay efa vadin'ny mpanjakavavy nodimbiasany izy.

Nahazo laka ny fivavahana protestanta tamin'ny androny ary lasa fivavaham-panjakana izany satria natao batisa protestanta ny mpanjakavavy. Nodorany ny sampy ka nosoloany ny Baiboly. Niditra malalaka ny fomba vazaha. Nihamaro ka naharatra hatrany amin'ny 30 000 any ho any ny vatan-dehilahy tao amin'ny tafiny izay nampandry tany tany amin'ny Sakalava sy ny hafa koa.

Tamin'ny taona 1883 no nahafatesany sady nandimbiasan-dRanavalona III an-Ranavalona II.

Ranavalona III dia mpanjakavavy malagasy izay nanjaka tao amin'ny Fanjakan'i Madagasikara tamin'ny taona 1883 hatramin'ny taona 1897. Izy no mpanjaka farany tao amin'izany fanjakana izany. Vao 21 taona monja izy tamin'ny taona 1883 raha nandray ny fitondrana tamin'ny nahafatesan-dRanavalona II. Razafindrahety no anarany fahazaza ary ny praiminisitra Rainilaiarivony izay efa vadin'ny mpanjakavavy roa teo alohany no lasa vadiny.

Na dia niady mafy ny tsy hiankina na tamin'ny Frantsay na tamin'ny Britanika aza izy dia nanao sonia ny fifanarahana tao Toamasina tamin'ny taona 1885 izay nahatonga an'i Madagasikara hiankina ara-toekarena tamin'i Frantsa. Nitady fanampiana tamin'i Etazonia sy Britaina Lehibe izy taty aoriana mba hialany amin'i Frantsa nefa tsy tanteraka ny faniriany noho ity firenena ity nifanaiky tamin'ny Frantsay tamin'ny taona 1890 fa hamela an'i Madagasikara ka haka an'i Zanzibara.

Niharihary ny tsy faneken-dRanavalona III ny ho eo ambany fifehezan' ny Frantsay ka tamin' ny taona 1895 ny tafika frantsay notarihin'i jeneraly Duchesne dia naka an'Antananarivo. Izany fidiran'ny Frantsay an-keriny izany dia niteraka korontana eran'ny Nosy nefa nanaiky ny ho ambany fiarovan'i Frantsa ny fanjakan-dRanavalona III tamin'ny farany, tamin'ny taona 1896.

Naongan'ny Frantsay tamin'ny fitondrany Ranavalona III tamin'ny taona 1897 nahatongavan'ny jeneraly Galiéni teto Madagasikara ka natao sesitany tany La Réunion avy eo tany Aljeria noho ny raharaha Menalamba izay fihetseham-bahoaka nanoheran'ny Malagasy ny fanjanahan-tany. Maty tany an-tsesitany i Ranavalona III tamin'ny taona 1917. Lasa zanatany frantsay tanteraka amin'izay i Madagasikara.

Mpanjaka merina farany teto Madagasikara ary nalefa sesitany tany Alzeria.

Ny filoham-pirenena malagasy Philibert Tsiranana manasonia miaraka amin'i Michel Debré ny fifanarahana momba ny fahaleovan-tenan'ny Reponblika Malagasy.

Ity no vanim-potoana nandraisan' ny malagasy ny fitantanana ny fireneny indray, izany hoe mitovy amin' ireo firenena rehetra eran-tany i Madagasikara. Saritsarim-pahaleovantena ihany no nilazana io vanim-potoana io satria ny sehatra rehetra dia nakan' ny mpitondra tamin' izany fankatoavana tany amin' ny firenena nanjanaka teo aloha. Ary izay no niteraka ny fanehoam-panoherana ny taona 1972 ka niafara tamin' ny fahataperan' ny Repoblika Voalohany.

I Tsiranana Philibert no filohan' i Madagasikara tamin' ny 1 Mey 1959 hatramin' ny 11 Oktobra 1972.

Tamin' ny 1 jolay 1959 dia nivory ny Antenimieram-pirenena ka nametraka ny fitokisany taminy ho filohan' ny Repoblika Malagasy voalohany mizaka tena. Tamin' ny 26 jiona 1960 no nahazo ny fahaleovantenany i Madagasikara. Tamin' ny 30 martsa 1965 dia voafidy fanindroany hitondra ny firenena i Philibert Tsiranana. Tamin' ny 30 janoary 1972 dia voafidy fanintelony ho filoha izy. Tamin' ny 13 mey 1972 ny tolon' ny mpianatra teo amin' ny Kianjan' ny Fahaleovantena teo Analakely, ka nahatonga ny fionganan' ny fitondrana Tsiranana.

Taorian'ny faharavan'ny Fitondran'ny Repoblika Voalohany dia nisy ny Tetezamita izay fotoana noheverina handinihan-tena teo amin'ny Tantaran'i Madagasikara.

Ny Jeneraly Ramanantsoa no nisahana ny andraikitra feno teo saingy noho ireo tarazo nisy vokatry ny teritery tamina sokajin-javatra maromaro teto anatiny sy tany ivelany dia voatery nametra-pialana ny lehilahy ka namindra ny fahefana teo aminy. Ny Kolonely Ratsimandrava no nandray izany tamin-kafanam-po tokoa ; ary mbola tsy afaka ao am-pon'ny Malagasy niaina izany fotoana izany ilay fehezan-teny malaza hoe: "Tsy hiamboho adidy aho mon Général!".

Pejy iray teo amin'ny tantaran'i Madagasikara io, ary noheverina fa teboka hiaingana hiatrehana ny fandrosoana eran-tany. Teo vao nihevitra fa ho afaka tanteraka ny vanim-potoanan'ny Fanjanahantany. Herinandro ihany anefa ny faharetan'izany satria maty voatifitra ny kolonely Ratsimandrava ny 11 febroary 1975. Dia nisy Tetezamita indray teo fa tsy naharitra an-taona fa am-bolana ihany.

Didier Ratsiraka

Ny Capitaine de frégate Ratsiraka Didier no voatendry hitondra an'i Madagasikara taty amin'ny faran'ny taona 1975. Niezaka ny hitondra hevi-baovao sy fijery vaovao tamin'ny alalan'ny fandaharan'asa iray dia ny Boky Mena ity manamboninahitra tantsambo ity ary naharesy lahatra ny maro tamin'ny Malagasy izy tamin'izany.

Noho ireo toe-javatra maro nitranga ka niteraka fahoriana sy fahasahiranana lalina teo amin'ny fiainam-pirenena, dia voatery ny vahoaka izay nentan'ny antoko politika sahy nanohitra ny fitondran'i Ratsiraka Didier naneho fa tsy afaka ny hiharitra intsony izy. Rehefa nitokona am-bolana vitsivitsy ny vahoaka dia resy lahatra ny mpitondra fa tsy afaka hampandeha ny fitondrana intsony ka nifampiraharaha tamin'ny mpanohitra izay neken'ny vahoaka ho mpitondra ny feony.

Albert Zafy

Ny 31 Oktobra 1991 no nanamarika ny fiafaran'ny Repoblika faharoa ary koa varavarana hisokatra hoan'ny Repoblika fahatelo. Na dia tsy nanapakevitra firy intsony teo amin'ny fitantanan-draharaham-panjakana intsony aza Ratsiraka dia mbola nitazona ihany ny anaram-boninahitra maha filohan'ny Repoblika azy ihany.

I Zafy Albert no nitazona ny andrikitra teo amin'ilay andrim-panjakana (H.A.E) lehibe natao hampijoroana ny Repoblika fahatelo. Narafitra ny lalam-panorenana vaovao, natao daholo izay rehetra hita fa madinana tokony ho tetenina tamin'ny lasa.

Ny taona 1993 vao tafajoro tanteraka ny repoblika fahatelo, lany ho filoham-pirenena tamin'izany i Albert Zafy izay nanankinan'ny ankamaroan'ny malagasy ny safidiny. Sahirana teo amin'ny fitadiavam-bahaolana ara-toekarena ireo mpitondra ka niteraka fifanoheran-kevitra teo amin'ireo samy mpiaramitolona izany, ka ny taona 1996 dia voatery naato tamin'ny asany maha filoham-pirenena azy i Zafy Albert, io dia ny lalampanorenana ihany no nahafahana nampiato azy ary sambany teo amin'ny Tantaran'i Madagasikara no nisy fanonganam-panjakana tao anatin'ny fanajana ny lalàna tanteraka.

Dia nitsangana ny tetezamita notarihin'i Ratsirahonana Norbert izay filohan'ny Fitsarana Avo Momba ny Lalàm-panorenana tamin'izany. Dia nikarakara ny fifidianana izay ho filoham-pirenena hasolo an'i Zafy izy. Nirotsaka hofidina indray teo Ratsiraka ka niverina nifaninana indray izy sy Zafy.

Tafaverina ho filoha indray Ratsiraka ny taona 1997 ary nanitsy ny Lalàm-panorenana ka ny mahaolona sy ny tontolo iainana indray no nentiny handresena lahatra ny malagasy.

Niditra tamin'ny fizarana faharoan'ny Repoblika fahatelo teo ny firenena malagasy, 5 taona no niainana izany foto-kevitra vaovao izany, izay fotoana ninian'ny malagasy maro tsy notoinina. Na dia noheverina ho manana traikefa sy fahaizamanao noho ny fotoana maro nitondrany an'i Madagasikara aza Ratsiraka, dia tsy nisy fanavaozana nentiny teo amin'ny fitantanana. Raha ny fifanarahana iraisam-pirenena no jerena dia nitohy avokoa ireny rehefa niato nandritra ny fotoana nitondran'i Zafy Albert. Maro ny vola fanampiana sy nindramina nentina hanatsarana ny fahefa mividin'ny vahoaka, saingy tsy nisy fiantraikany teo amin'ny tantsaha indrindra.

Voamariky ny firongatry ny andiam-balala ny taom-pambolena ary zary lasa niteraka famoronana asa vaovao ny famongorana ny andiam-balala sy ny atodiny. Ny zanaky ny filoha no nahazo izany tsena izany, saingy tsy dia nifanaraka loatra tamin'ny vokatra nandrasana no azo.

Ny filoham-pirenena Marc Ravalomanana

Ny taona 1999 nisy ny fifidianana izay ho ben'ny tanàna ka tamin'izany no nipoirana olona vaovao teo amin'ny sehatra politika. Anisan'ireny ny mpandraharaha tompon'ny orinasa Tiko, izay tsy fantatra fa ny vokatra vokarin'ny orinasany ihany no fantatra. Ravalomanana Marc no nanana fahasahiana nijoro hitondra fijery vaovao. Mbola tanora sy tsy mbola heno teo amin'ny tontolo politika malagasy ity lehilahy ity ka nanaitra ny mponin'Antananarivo izay toerana nilatsahany ho fidina.

Nanangana fikambanana izy nahazoany nilatsaka dia ny "Tiako i Madagasikara" tamin'izany. Nisy akony teo amin'ny fiainam-pirenena malagasy ny fitantanany ny renivohitra. Fa niezaka nitondra fanavaozana sy fanatsarana ny tanàna izy, indrindra ny lalana. Noho ity ben'ny tanànan'Antananarivo manana fahasahiana dia nipoitra tsikelikely ny olana taminy sy ny fitondram-panjakana foibe. Rehefa ho tonga ny fotoam-pifidianana izay ho filoham-pirenena dia nirotsaka ho fidina Ravalomanana Marc. Rehefa nirotsaka izy dia lany ho Filoham-pirenena ka nitondra nandritry ny 07 taona, izany hoe ny taona 2002 ka hatramin'ny taona 2009.

Nanao ny fianianana amin' ny maha filohan'ny Tetezamita azy i Andry Rajoelina tamin' ny 21 Martsa 2009 na dia tsy nankatoavin' ny fianakaviambe iraisam-pirenena aza izany. Araka ny hevitr' ireo izay tsy momba azy dia naka ny fahefana teto Madagasikara izy tamin'ny alàlan' ny fanonganam-panjakana.

Hery Rajaonarimampianina

I Hery Rajaonarimampianina dia kandidà tamin' ny fifidianana ny filoham-pirenena ny taona 2013. Faharoa izy tamin'ny valin'ny fihodinana voalohany, ary izy no mitarika ara-bato amin'ny fihodinana faharoa. Lany tamin' ny salan' isa 53,41 % izy tamin' ny fihodinana faharoa nanoloana ny kandidà Jean Louis Robinson. Na dia nolazain' ny mpanohitra azy fa nisy ny hala-bato, dia voambara ho filoha lany tamin' ny fifidianana filoham-pirenena voalohan' ny Repoblika fahefatra izy tamin' ny 17 Janoary 2014. Nandray ny fahefana tamin' ny 25 Janoary 2014 izy.

• Tolom-bahoaka tamin'ny 1947
• Ady Hova-Frantsay
• Tolon'ny mpianatra

• Tananan'i Madagasikara
• Governemanta malagasy
• Politika ao Madagasikara
• Kolontsaina malagasy
• Fivavahana eto Madagasikara
• Fiteny eto Madgasikara
• Faritany eto Madagasikara
• Faritra eto Madagasikara
• Foko eto Madagasikara
• Jeôgrafian' i Madagasikara