Soratra
Ny soratra dia fomba fametrahana an-tsary ny feon' ny fiteny iray, amin' ny alalan' ny endri-tsoratra soratana na natao sary (eo amina taratasy, ohatra), hahafahana mifanakalo fampahalalana haingana kokoa ary tsy mila feo.
Manasaraka ny Fotoana Nialohan'ny Tantara sy ny Tantara ny taona namoronana ny soratra.
Ny endri-tsoratra voalohany indrindra fantatra amin'izao tontolo izao dia endri-tsoratra hieroglifika hita tany Abydos (400 km miala ao Le Caire) eo amina vilany tany hita tanaty fasam-panjaka taloha. tamin'ny taona -3400 ireo soratra ireo no nosoratana. Taona maromaro taty aoriana, mipoitra ny soratra miendrika fantsika [1] an' ny Someriana, tamin'ny taona -3300 teo ho eo.
Fitaovana itahirizana fampahalalana
Ny fanoratana, hoy i Wells, dia fahafahana "mametraka fifanekena, lalàna ary ny didy."
Soratra logografika
Ny lôgôgrama dia soratra iray maneho hevitra na zavatra iray. Betsaka ny lôgôgrama[2] ilaina rehefa handika an-tsoratra fiteny iray, ary ny olana lehibe amin'ny soratra lôgôgrafika dia ny fianarana azy mandritry ny taona maro dia maro. Anefa tombontsoa lehibe no azo rehefa avy nianatra ilay soratra. Ny olana lehibe kosa amin'ny soratra lôgôgrafika, dia izy ireo tsy afaka maneho feo misaraka.
Ny soratra lôgôgrafika mbola ampiasaina ankehitriny dia ny soratra sinoa (sinôgrama) ampiasain'ny fiteny sinoa ary fiteny japoney.
Silabera
Ny silabera dia soratra maneho vaninteny iray. Noho izany izay soratra ampiasain'ny fiteny rehetra mampiasa silabera dia renifeo arahana zanapeo iray. Tsy voatery manaraka ny zanapeo. Anaty silabera, soratra iray ny vaninteny iray : tsy misy fifandraisana amin'ny vaninteny ki izao ohatra ny vaninteny ka, samihafa amin'ny a ny vaninteny ka ary ny soratra k, raha misy dia tsy hanan fifandraisana amin'ireo vannteny voatono taloha.
Rehefa mora ny firafitra ara-banintenin'ireo fiteny izay mampiasa silabera, ny silabera no tsara ampiasaina : ny fiteny japoney ohatra mampiasa silabera miaraka amin'ny soratra lôgôgrafika. Ireo fiteny nampiasa na mampiasa silabera dia ny Linera B, grika mikenianina, tsalakia ary njuka.
Abidy
Misy zavatra tsy ampy anatin'ity fizaràna ity. Ilaina mandray anjara ianao ! Tantaran'ny soratra
Efa mahery ny dimy arivo taona izay ny soratra no ampiasain'ny olomeblona, samihafa avokoa ny endriny araka ny toerana nipoirany, ireo haifomba izay mahay mamboly efa hatry ny ela ary izay efa mipetraka anaty taràna no nanomboka namorona ny soratra : tany Ejipta nanomboka tamin'ny -3400, tany Mezôpôtamia tamin'ny -3300, tany Kipra tamin'ny -2200, tany Krity tamin'ny -1900, tany Sina tamin'ny -1400 ary tany Amerika Afovoany tamin'ny -900. Ireo soratra ireo no loharanon'ny endri-tsoratra rehetra izay fantatra ary ampiasaina amin'izao fotoana izao.
Ireo no mety antony namoronana ny soratra :
Nilaina ny fifanekena rehefa mifanalavitra ny toerana isian'ny mpivarotra sy ny mpividy. Ilay fifanekena dia bola tany poakaty misy vatokely, manana endrika telo :
- Kibory
- Kitsoloha
- Silendira
Ampifanampiana ireo endrika telo ireo hanononana ny zavatra natakalo. Rehefa misy ts maneky, novakiana ilay bola maina nametrahana ilay sonia ary ampitahainany amin'ny isan'ny vatokely ny isan'ny entana voatitra.
Noho ny fifanakalozana mihasarotra, mbola notazonina ihany ilay vatokely fa, mba hitadidiana ny fifanekena, nasiana sarisary eo amin'ilay bola poakaty mbola mando, mba hanoroana ny votoatin'ilay bola. Ampiasiana ny kalama, kibaikely hanoratana ireo endrika eo amin'ilay bola.
Taona vitsivitsy taoriana, nivadika ho velarana taniditra tsotra izoa ilay bola, ary soratra fotsiny sisa no apetraka.
Jereo koa
Rohy ivelany
- ((fr)) L'aventure des écritures, BNF
- ((fr)) Brève chronologie de l’écriture, BNF
- ((fr)) Des calculi à l’écriture
Boky
- Calvet (Louis-Miruel), (1996), Histoire de l’écriture, Hachette (rééd. de 1998), ISBN 2-01-278887-4
- James Février, Histoire de l’écriture, Payot.
- Marcel Cohen et Jérôme Peignot, Histoire et Art de l’Écriture, Bouquins, Robert Laffont, ISBN 2-221-10225-8
- "Histoire de l’écriture, de l’idéogramme au multimédia", Flammarion, 2001, traduction anglaise 2002, édition arabe Bibliotheca Alexandrina, 2005, 432 p. 400 ill.
Tsiahy
|