Iràna

I Iràna na Repoblika Islamikan' i Iràna dia firenena ao Azia Andrefana. Ny anarana nohagasina hoe Iràna dia avy amin' ny fiteny persana izay midika hoe "Tanin' ny Arianina", ary efa nampiasain' ny foko persiana hatry ny Andro Taloha, tamin' ny fotoan' ny Sasanida. Atao hoe ایران‎ [ʔiˈɾɒn] na جمهوری اسلامی ایران‎ / Jomhuri-ye Eslāmi-ye Irān izy amin' ny fiteny persana.

جمهوری اسلامی ايران ((fa))
Jomhuriye Eslāmiye Irān fa
Repoblika Islamikan'i Iran ((mg))
(Antsipirihany) (Antsipirihany)
Teny filamatra :
Esteghlāl, Āzādi, Jomhuri-e Eslāmi
(«Fahaleovan-tena, Fahafahana, Repoblika Islamika»)
Teny ofisialy persana
Renivohitra Teheran
35°40′29″N 51°25′20″E
Tanàna lehibe indrindra Teheran
Fitondrana sy governemanta
 - Rahbar
- Filoha		 Repoblika Islamika
Ali Khamenei
Mahmoud Ahmadinejad
Velarantany
 - Tontaliny
 - Rano (%)		 faha 16
1 648 195 km²
0,7 %
Isam-ponina
 - Tontaliny (2011)
 - hakitroka		 faha 17
77 891 220 mpo.
40 mpo./km²


Anaran'ny mponina Iranianina
IDH (2007) (mitombo) 0,782 (antonony) faha-88
Sandam-bola Rial iranianina (IRR)
Faritr'ora UTC +3:30
Hiram-pirenena Ey Iran (de facto), Soroud-e Melli-e Jomhouri-e Eslami-e Iran (ofisialy),
Valan-tsehatra internet
Antso
an-tariby		 +98

I Iràna dia firenena faha-18 mivelatra indrindra (velarantany: 1,468 tapitrisa km2); ny isan' ny mponiny dia 75 tapitrisa. Any avaratra, ny firenena manodidina azy dia i Armenia, i Azerbaijàna, i Torkmenistàna; any atsimo dia misy ny Helodrano Persika; any andrefana, ireo firenena manodidina azy dia i Iràka, i Torkia; any atsinanana dia voahodidin' i Pakistàna sy i Afganistàna ilay firenena. Ny renivohiny dia i Teheran; ny anaran' ny sandam-bola dia Rial; ny kalandrie ôfisialy dia ny kalandrie persana ary ny teny ôfisialy dia ny fiteny persana.

Ny fiantsoan' ny tandrefana an' i Iràna dia Persia nanomboka tamin' ny Andro Taloha hatramin' ny taona 1935. I Reza Shah no nanova azy ho Iràna tamin' io taona io amin' ny alalan' ny fangatahana ny firenena rehetra izay mifandray aminy hiantso an' ilay firenena hoe "Iràna".

Ny ampahany be amin’ ny tanin’ i Iràna dia ahitana lembalemba avo, izay manana salan-kaambo 1300 m. Ahitana tany efitra roa lehibe ny any, dia i Dacht-é Kavir ao avaratra sy i Dacht-é Lut apo atsimo-atsinanana. Hodidinin’ ny tangoron-tendrombohitra maro koa i Iràna: ao avaratra manamorona ny Ranomasina Kaspiana no misy an’ ireo tendrombohitra Elbourz; ao atsimo-andrefana i Zagros. Ny toerana iva indrindra any Iràna dia ny Ranomasina Kaspiana izay 28 m ambanin’ ny haambon’ ny ranomasina. Toetanin-tanibe maina ny toetanin’ i Iràna, izay ahitana fiovaovana lehibe eo amin’ ny maripana

Haingam-pitombo sady betsaka tanora (ny 44 % dia latsaky ny 15 taona) ary monina an-tanan-dehibe (ny 65 %, na mihoatra, dia monina an-tanàn-dehibe) ankamaroan’ ny mponina ao Iràna. Ny Persiana sy vahoaka vitsy an’ isa maro (isan’ izany ny Azery, ny Balotsy, ny Torkmena, ny Korda ary ny Arabo) no madrafitra ny mponina any Iràna. Ny fivavahana silamo no fivavahan’ ny 99 %n’ ny mponina any Iràna.

I Iràna no mpanondrana solitany fahaefatra maneran-tany. Na dia ny 10 %n ’ ny tany ihany aza no voavoly dia manan-danja eo amin’ ny toekaren’ i Iràna ny fambolena. I Iràna, ohatra, no mpamokatra antrendry voalohany indrindra maneran-tany. Izy koa no miantoka ny 20 %n’ ny famokarana kaviara maneran-tany.

Jeografia

Fizarana ara-paritany

Ao Iràna dia ahitana faritany miisa 31.

  1. Teheran
  2. Qom
  3. Markazi
  4. Qazvin
  5. Gilan
  6. Ardabil
  7. Zanjan
  8. Azerbaijan-e-sharghi (atsinanana)
  9. Azerbaijan-e-gharbi (andrefana)
  10. Kurdistan iranianina
  11. Hamedan
  12. Kermanshah
  13. Ilam
  14. Lorestan
  15. Khuzestan
  16. Chahar Mahaal-o-Bakhtiari
  1. Kohkiluyeh-o-Boyer Ahmad
  2. Bushehr
  3. Fars
  4. Hormozgan
  5. Sistan-o-Balouchestan
  6. Kerman
  7. Yazd
  8. Esfahan
  9. Semnan
  10. Mazandaran
  11. Golestan
  12. Khorasan-e-shomali (avaratra)
  13. Khorasan-e-razavi
  14. Khorasan-e-jonubi (atsimo)
  15. Alborz

Toe-karena

Iran dia firenena mamokatra solintany ary firenena mpikambana amin'ny Fikambanan' ny Firenena Mamokatra Solitany (fr.: OPEP). Araka ny orinasa BP, i Iràna no firenena mamokatra solitany be indrindra ao amin' ilay fikambanana[1]. Ary lazaina fa i Iràna no tany be etona natoraly indrindra[2].

Vondrom-poko sy fiteny ao Iràna

Vondrom-poko

Misy vondrom-poko maherin' ny 80, izay samy manana ny fiteniny sy ny fomba fiainany ny ao Iràna, ka ny maro an' isa amin' izany dia ireo mpiteny indô-eorôpeana sy ny mpiteny amin' ny fiteny torkika. Ny vondrom-poko lehibe indrindra dia:

  • ireo mpiteny iraniana: ny Persàna (61 %), ny Kiorda (10 %), ny Balotsy (2 %), ny Lora (6 %), ny Talisy, ny Gilaky, ny Mazandarany sns;
  • ireo mpiteny torkika: ny Azery (13-15 %), ny Torkmena (2 %), ny Kaskay sns;
  • ireo mpiteny amin' ny fiteny hafa: ny Arabo (2%), ny Armeniana, ny Jiosy miteny hebreo mizrahy (0,014%3), ny Asiriana, ny Jeôrjiana, ny Tsirkasiana, ny Taty ary ny hafa (1%).

Fiteny ao Iràna

Ahitana fiteny ao amin' ny fianakaviam-piteny samihafa ny ao Iràna, ny maro mpiteny indrindra dia ireo ao amin' ny fiteny indô-eorôpeana sy ny fiteny torkika. Ny fiteny arabo sy ny fiteny anglisy no fiteny vahiny roa tsy maintsy ampianarina any amin' ny sekoly ambaratonga faharoa. Tombanana ho 3 tapitrisa ny isan' ny mpiteny anglisy ao Iràna.

Ireto ireo fianakaviam-piteny misy ny fiteny tenenina ao Iràna:

Ireto manaraka ireto ny fiteny manana mpiteny betsaka indrindra (angona avy amin' ny CIA World Factbook):

Jereo koa

Firenena ao Azia:

Afganistàna - Arabia Saodita - Armenia - Azerbaijàna - Bangladesy - Bareina - Botàna - Broney - Emirata Arabo Mitambatra - Filipina - Iemena - India - Indônezia - Iràka - Iràna - Israely - Japàna - Jôrdania - Kambôdia - Katara - Kazakstàna - Kirgizistàna - Kôety - Kôrea Atsimo - Kôrea Avaratra - Laôsy - Libàna - Maldiva - Malezia - Mianmara - Môngôlia - Nepaly - Ômàna - Ozbekistàna - Pakistàna - Palestina (fanjakana) - Rosia - Sina - Singaporo - Siria - Srilanka - Tailandy - Taioàna - Tajikistàna - Torkia - Torkmenistàna - Vietnamy.

Kôntinenta eto an-tany

Rohy ivelany

Tsiahy

  1. BP Statistical Review of World Energy. archived from the original on 2009-10-07 Retrieved on 2009-10-07.
  2. BP Statistical Review of World Energy June 2009 page 2. archived from the original on 2010-05-05 Retrieved on 2010-05-05.

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.