Hindoisma

Ny hindoisma dia fivavahana sy filôzôfia ary fomba fiainana mbola be mpanaraka izay nipoitra ao amin' ny Zana-kôntinenta Indiana ka atao hoe Hindoa na Hindo ny mpanaraka azy. Isan' ireo fivavahana tranainy indrindra eran' izao tontolo izao izay mbola misy manaraka izy[1]. Ny ankamaroan' ny Hindoa dia mino ny fahefan' ireo boky atao hoe Veda [2] izay ekeny fa nambara tamin' ny olombelona "tsy araka ny fomban' olombelona" (apauruṣeya)[3] tamin' ny alalan' ilay andriamanitra mpamorona atao hoe Brahmā (na Brahmâ) araka ny fandrenesan' ireo Rishi (izany hoe "mpahita")[4]. Tsy fantatra ny nanoratra ny lahatsoratra ao amin' ireo Veda ireo ary ny sasany dia anganongano no ahafantarana azy tahaka an' i Vyāsa.

Tsy manana mpanorina sy tsy misy andrim-pitantanana voalamina amin' ny fomba ranoray ny hindoisma satria ireo mpampianatra ny finoana, atao hoe Brahmana, dia samy manana ny fikambanam-pampianaram-pinoana misy azy[5] [6].

Raha hatao hoe "fivavahana" fotsiny ny hindoisma dia tsy tokony hampitovina amin' ny andraisan' ny kristianisma na ny jodaisma ny hoe "fivavahana" izy satria hafa ny fandaminana hita ao na hatramin' ny ivon' ny fampianaram-pinoany aza[7]. Mampiavaka ny hindoisma ny toetrany izay ahitana fanambarana karazana finoana sy fanao avy amin' ny fivavahana samihafa (sinkretisma).

Ny Persiana tamin' ny taonjato faha-5 no nanome anarana ny mponin' ny vinanin' ny renirano Indo amin' io anarana Hindoa io izay niita-kevitra ka lasa nilazana ny mponin' ny Zana-kôntinenta Indiana iray manontolo. Avy amin' ny teny sankrita hoe sindhu izay midika hoe "ony" ny teny nogasina hoe hindo ka manondro indrindra ny renirano Indo izany. Tamin' ny voalohany (taonjato faha-5) ny teny persana hoe hindu (izay gasina eto hoe hindoa) dia nilazan' ny Silamo ny mponina ao amin' ny lemaka eo am-pivarinan' ny renirano Indo any an-dranomasina[8].

Ny hindoisma dia fitambaran-kevitra filôzôfika nolovaina hatrany alohan' ny nahafantarana ny tantara indiana[9]. Ny fampiharana ny hindoisma amin' ny fiainana dia avy tamina lovantsofina tranainy dia tranainy, manakaiky ny atao hoe animisma. Azo zaraina telo ny tantaran' io fivavahana io ka ny hindoisma, araka ny ahafantarana azy amin' izao, no dingana farany taorian' ny vedisma (taona 1500 - 500 tal. J.K.) sy ny brahmanisma (600 tal. J.K. - 500 taor. J.K.)[10]. Ao amin' ny zana-kôntinenta indiana no tena betsaka mpanaraka ny hindoisma nefa ahitana azy koa ireo toerana ivelan' i India izay ahitana Indiana mpifindra monina toa an' i Afrika Atsinanana sy Atsimo, i Azia Atsimo-Atsinanana, ireo nosy Antilia ary i Angletera.

Misy firehana efatra lehibe ny ao amin' ny hindoisma dia ny visnoisma (mivavaka amin' ny andriamanitra Vishnu), ny sivaisma (mivavaka amin' i Shiva), ny saktisma (mivavaka amin' i Shakti) ary ny smartisma (mivavaka amin' andriamanitra dimy: Shiva, Vishnu, Durgâ, Surya ary Ganesh na Skanda).

Fielezan' ny hindoisma maneran-tany

Tamin' ny taona 2015 dia niisa teo amin' ny 1 100 tapitrisa ny mpivavaka manaraka ny hindoisma[11] [12] ao amin' ny firenena 85[8]. Izy no laharana fahatelo amin' ny fivavahana be mpanaraka indrindra aorian' ny kristianisma sy ny silamo. Ireo boky atao hoe Veda no boky masiny izay misy ny ankamaroan' ny fampianarana arahina ao. Tsy fantatra ny nanoratra azy ireo.

Ireo andriamanitra ao amin' ny hindoisma

Mino ny fisian' ny andriamanitra maro ny ankamaroan' ny Hindo nefa tsy terena hivavaka amin' izy rehetra na amin' ny iray akory aza. Misy noho izany ny fisafidianan' ny isam-batanolona ny andriamanitra maro na tokana hotompoiny, ary misy koa ny olona tsy manompo na ny iray amin' izany andriamanitra maro izany.

Ireo andriamanitra ao amin' ny trinite hindo

Ireto ireo andriamanitra telo ao amin' ny trinite hindo (त्रिमूर्ति / trimūrti "endrika telo"): i Brahma sy i Shiva ary i Vishnu. Ny trimurti dia tsingerim-pisehoan' izao rehetra izao sy fitehirizana izao tontolo izao ary faharavan' izao tontolo izao, ka i Brahma no mpahary, i Vishnu no mpiaro ary i Shiva no mpandrava.

Brahma

I Brahma dia andriamanitra mpahary ao amin' ny hindoisma, izy no andriamanitra voalohany ao amin' ny trinite hindo. Tsindrandray ihany i Brahma no miditra an-tsehatra amin' ny raharahan' ireo andriamanitra sy amin' ny raharahan' olombelona.

Shiva

I Shiva dia andriamanitra fahatelo ao amin' ny trinite hindo. Indraindray dia heverina fa i Shiva no andriamanitry ny iôga (yoga), izay manana ny fahalalana ny zava-drehetra. Manana anjara asa dimy lehibe ity andriamanitra ity: mpamorona, mpitahiry, mpanova, mpanafina ary mpanambara (amin' ny alalan' ny fitahiana).

Vishnu

I Vishnu dia andriamanitra fahatelo manaraka an' i Brahma sy i Shiva ao amin' ny trinite hindo. Fantatra amin' ny alalan' ny endri-pisehoany maro i Vishnu. Izy no andriamani-dehibe ao amin' ny visnoisma. I Vishnu dia matetika aseho amin' ny alalan' ny olona miloko manga manao fitafiana sy fihaingoa-mpanjaka sady manana tanana miisa efatra.

Shakti

I Shakti dia andriamanibavy vadin' i Indra, ilay andriamanitry ny paradisa-tontolo (Ioka). Matetika izy no akambana amin' i Shiva, ilay angovo lahy, fa izy kosa no angovo vavy, foto-javatra miasa sy miseho ivelan' ny andriamanitra lahy.

Durgâ

I Durgâ dia iray amin' ireo endrika lehiben' ny andriamanitra reny atao hoe Devi. Andriamanitry ny fiarovana, ny hery, ny maha-reny, ny fandravana sy ny ady izy. Ny fedrà momba azy dia mitantara ny adiny amin' ny herin-demony izay nanimba ny fandriampahalemana, ny firoboroboan' ny fiharian-karena, ny ny dharma izay herin' ny tsara mandresy ny ratsy. Inoana ho nanampatra ny hatezerany amin' ny ratsy fanahy i Durga mba hanafahana ireo voageja, ka niteraka fandravana hanamafisany ny famoronana izany.

Surya

I Surya no andriamanitra masoandro, zanak' i Āditi sy i Kashyapa. Manana vady efatra izy: i Samjnâ ("fahalalana"), i Râjnî ("fiandrianana"), i Prabhâ ("fahazavana") Châyâ ("aloka"). Izy no rain' i Manu, ilay olombelona voalohany sady mpamorona lalàna ho an' ny olombelona. Rain' i Yama andriamanitry ny fahafatesana izy, sady rain' i Yamî koa, izay nanjary renirano (ny renirano Yamunâ, iray amin' ireo renirano telo masina indrindra ao amin' ny hindoisma) taorian' ny fahafatesany.

Ganesh

I Ganesh no andriamanitra izay nanafoana ny sakana rehetra, andriamanitry ny fahendrena, ny faranitan-tsaina, ny fanabeazana, ny fahamalinana, mpiahy ny sekoly sy ny mpiasan' ny fahalalana. Aseho amin' ny fananany lohan' elefanta izy, izy no andriamanitra tompoina indrindra ao India. ary ny hasiny dia mahenika ny Zana-kontinenta Indiana sy Azia amin' ny ankapobeny. Zanaka lahin' i Shiva sy i Pârvatî izy, vadiny i Siddhi ("fahombiazana") sy i Buddhi ("saina") ary i Riddhî ("harena").

Skanda na Kartikeya

I Kartikeya na Skanda dia andriamanitry ny tafiky ny andriamanitra. I Devasena no andriamanibavy vadiny. Zanak' i Shiva sy i Pârvatî izy. Vanto-jaza mandrakizay (kumâra) izy ka itsaohana nandritra ny Empira Gupta (taonjato faha-3 hatramin' ny faha-6) izy tao India Avaratra izay nanao azy ho andriamanitra mpiaro ireo Chalukya (dinastia tamin' ny taonjato faha-6 ka hatramin' ny faha-12). Ao India Atsimo no mampalaza azy, ka ao izy dia fantatra amin' ny anarana amin' ny teny tamily hoe Murugan ("zazalahy").

Firehana ao amin' ny hindoisma

Misy firehana efatra lehibe ny ao amin' ny hindoisma dia ny visnoisma, ny sivaisma, ny saktisma ary ny smartisma.

Ny visnoisma

Ny visnoisma dia firehana miorina amin' ny rafitra ara-pilôzôfia sy ara-pivavahan' ny Vedanta. Ny andriamanitra Vishnu no andriamanitra fara tampony ivavahany, izay miseho vatana amin' ny alalan' i Krishna sy i Rāma. Atao hoe Visnoita na Vaisnava ireo mpanaraka azy. Ny Bhagavad-Gita, ny Bhagavata-Purana, ny Vishnu-Purana ary ireo Bhakti-Sutra no lahatsoratra fototra ao amin' ny visnoisma.

Ny sivaisma

Ny sivaisma dia firehana mifototra amin' ny lahatsoratry ny Purana, sady nisafidy ny andriamanitra Shiva ho andriamanitra lehibe fara tampony, ka ny mpanaraka azy dia atao hoe Sivaita na Saiva. Manao iôga (yoga) sy fampijalian-tena izy ireo sady manatantanteraka fombafomba voarakitra ao amin' ireo Agama sady iharan' ny akon' ny tantrisma.

Ny saktisma

Ny saktisma dia firehana ao amin' ny hindoisma izay mihevitra ny Shakti ("angovo" "herin' andriamanitra") ho ny Brahman, izay miseho amin' ny alalan' ny Andriamanibavy (atao hoe Devi) Kâli, Durgâ, Sarasvatî, Lakshmi, Bhâvanî na Lajja Gauri. Amin' ireo mpomba ny saktisma (atao hoe Sakta) dia lehibe noho i Shiva vadiny ny Andriamanibavy, izay Renin' ny zava-drehetra - Mâtâ. Manam-pifandraisana hentitra amin' ny tantrisma ny saktisma, izay ahitana fombafombam-pivavahana momba ny firaisana ara-nofo masina, nalaina tahaka amin' ny firaisan' i Shiva amin' ny Shakti, izay heverina ho anisan' ny fomba fitsaohana ny Shakti.

Ny smartisma

Ny smartisma dia fireha mihevitra an' ireo andriamanitra Shiva, Vishnu, Ganesh, Surya ary Devi (ilay Andriamanibavy) ho fisehoan' i Brahman. Ny mampianatra lehibe tao aminy dia i Adi Shankaracharya.

Jereo koa

Loharano sy fanamarihana
  1. Lester R. Kurtz, Gods in the global village: the world's religions in sociological perspective, Pine Forge Press, 2007 : "Hinduism — or Sanatana Dharma, as some believers prefer to call it — is a religious tradition that encompasses layers of complex deposits from many different cultures over the centuries. Its remarkable diversity and doctrinal tolerance (…)".
  2. Ny teny hoe Véda dia midika hoe "fahitana" na "fahalalana".
  3. आदि शङ्कर (Ādi Śaṅkarācārya), Âtma-bodha, dikan-teny sy fanavarihana nataon'i S. Nikhilananda, Madras, 1987, Edisiona faha-7.
  4. Madeleine Biardeau, L'hindouisme, anthropologie d'une civilisation, Flammarion.
  5. Sept Upanishads. Jean Varenne. Édition du Seuil, 1981, p. 13 (ISBN 9782020058728).
  6. Jeffery D. Long (en), Historical Dictionary of Hinduism, Scarecrow Press, 9 septembre 2011 (ISBN 978-0-8108-7960-7, vakio eto [tahiry]), p. 19: « it has no founder and no central administrative institution. »
  7. Ny Nyâya dia manaiky ny fahefan'ireo Veda nefa milaza koa fa tsy anitya ("tsy maharitra") izy ireo no sady paurusheya ("araka ny fomban'olombelona"). Le Nyâya-sûtra de Gautama Akshpâda, dikan-tenin'i Michel Angot, edisiona Les Belles Lettres, p. 58 (ISBN 978-2-251-72051-7)
  8. Gerhard J. Bellinger, Encyclopédie des religions, Librairie Générale Française, 2000 (ISBN 9782253131113), p. 352-426.
  9. C.A. Jones et J.D. Ryan, Encyclopedia of Hinduism, natontan'ny Checkmark Books, pejy XVII (ISBN 0816073368).
  10. Alexandre Astier, Comprendre l'hindouisme, Éd. Eyrolles, 2007, p. 11 (ISBN 978-2-7081-3720-2).
  11. Ysé Tardan-Masquelier, Un milliard d'hindous, Albin Michel, 2007.
  12. "The Changing Global Religious Landscape", Pew Research Center's Religion & Public Life Project,‎ 5 avril 2017 (vakio [tahiry])
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.