Foko eto Madagasikara

Ny foko eto Madagasikara dia vondron' olona iray faritra niaviana, nanana fandaminana ara-pôlitika iraisany na nitoviany tamin' ny vanimpotoana faha mpanjaka, manana ny fomba fitenenany ny teny malagasy izay atao hoe "fitenim-paritra", sns. Tsy misy famaritana tokana eken' ny maro ny hoe foko ka tsy fantatra noho izany ny tena isan' ny foko eto Madagasikara.izay tsy nitsaha-nivoatra nandritra ny tantara. Mahazatra ny maro, nanomboka tamin' ny fanjanahan-tany frantsay, anefa ny miteny hoe "foko valo ambin' ny folo" na dia tsy mifanandrify amin' ny tena marina ara-tantara izany. Ireo ataon' ny Malagasy ankehitriny hoe "foko" ireo dia matetika vondrom-poko raha ny tena marina noho ny faritra misy azy midadasika loatra sy noho ny fisian' ny vondrona ara-kolontsaina sy ara-piteny maro ao anatin' io vondrona lehibe io, izay manana ny anaram-pokony manokana avy. Ny hafa indray dia mety zana-poko noho izy vitsy, monina amin' ny faritra kely dia kely sady tsy mifankaiza amin' ny foko mifanila faritra iaviana aminy na ara-piteny na ara-kolontsaina. Tsy singa amaritana ny atao hoe "foko" eto Madagasikara na ny toetra ara-batana toy ny fihodirana, na ny toetran' ny volo, na ny toe-batana. Ny fitenenana amin' ny fitenim-paritra koa dia matetika tsy heverin' ny olona ho singa mamaritra ny atao hoe "foko" satria maro ny Malagasy avy amin' ny foko na vondrom-poko iray izay mahay tenim-paritra roa na maro noho izy valovontaka na efa nitety faritra maro.

Sarintanin' i Madagasikara maneho ny faritra misy ireo foko ao aminy.

Famaritana

I Régis Rajemisa-Raolison dia mamaritra fohy ny foko toy izao ao amin' ny boky Rakibolana malagasy nosoratany: "Fitambarana' ny olona iray fiaviana".

Ny vondrom-poko malagasy araka ny faritra misy azy

Ny Antankarana

Ny Antankarana na Tankarana dia vondrom-poko ao amin' ny tendro avaratr' i Madagasikara, ao amin' ny Faritanin' Antsiranana. Monina amin' ny faritra lavalava avy eo Ampasimena (andrefana) mankany Vohimarina (Vohémar). Antsiranana sy i Vohimarina no tanàn-dehibe any. Niisa 50 000 any ho any ny Antakarana tamin' ny taona 2013[1].

Ny Betsimisaraka

Ny Betsimisaraka dia vondrom-poko lehibe ao amin' ny lemaka manaraka ny morontsiraka atsinanana, vafaritry ny reniranon' i Bemarivo ao avaratra sy ny onin' i Mananjary any atsimo. Ireto ny tanànan' ny Betsimisaraka: Maroantsetra, Fenerivo,Soanierana-Ivongo, Toamasina, Vatomandry, Mahanoro ary Andevoranto. Niisa 1 500 000 any ho any ny Betsimisaraka tamin' ny taona 2011[2].

Ny Tsimihety

Ny Tsimihety na Antandroña dia vondrom-poko any amin' ny faritra avaratra-andrefana eto Madagasikara, ao amin' ny faritanin' i Mahajanga, monina amin' ny faritra eo anelanelan' ny tanin' ny Antankarana avy ao avaratra, ny Betsimisaraka avy ao atsinanana, ny Sihanaka avy ao atsimo, ary ny Sakalava avy ao andrefana. Ireto ny tanàna lehibe any: Antsohihy, Mandritsara,Befandriana-Avaratra, Mampikony, Boriziny ary Bealanana. Eo anelanelan' ny 700 000 sy 1 200 000 ny isan' ny Tsimihety[3] [4]. Izy no foko fahefatra maro an' isa indrindra eto Madagasikara.

Ny Antambahoaka

Ny Antambahoaka dia vondrom-poko iray ao atsimo-atsinanan' i Madagasikara, eo anelanelan' i Sakaleona sy Namorona. I Mananjary no tanan-dehibe any. Niisa 50 000 any ho any ny Antambahoaka tamin' ny taona 2013[5].

Ny Antefasy

Ny Antefasy na Antaifasy na Tefasy dia vondrom-poko iray ao Madagasikara ao amin' ny morontsiraka atsimo-atsinanana, ao amin' ny faritra manodidina an' i Farafangana. Eo anelanelan' i Manampatra sy Mananara atsimo izy ireo, izany hoe eo afovoan' ny Antemoro ao avaratra sy ny Antesaka ao atsimo. Tamin' ny taona 2013 dia niisa 150 000 any ho any ny Antefasy[4].

Ny Antemoro

Ny Antemoro na Antaimoro dia vondrom-poko ao amin' ny faritra Fitovinany. Nampalaza ny foko Antemoro teo amin' ny tantara ny fanoratana ny Sorabe, ny famakiana ny kintana (Fanandroana), fandravonana ny disadisa nisy tamin' ny foko sasany tany atsimon' i Madagasikara. Eo anelanelan' i Namorona sy Manampatrana no fonenany. I Vohipeno sy i Manakarano tanàna lehibe any aminy. Niisa 500 000 any ho any ny Antemoro tamin' ny taona 2013[6].

Ny Antesaka

Ny Antesaka na Antaisaka na Tesaka dia vondrom-poko iray ao atsimo-atsinana amin' i Madagasikara. Ao amin' ny distrikan' i Vangaindrano,faritra Atsimo-Atsinanana, no betsaka azy ireo. Ny faritra onenany dia eo anelanelan' i Mananivo ao avaratra, Itomampy syIonaivo ao andrefana, ary Lavibola ao atsimo. Tanàna lehibe ao aminy dia i Vangaindrano sy i Midongy Atsimo. Niisa 600 000 any ho any ny Antesaka tamin' ny taona 2013[7].

Ny Bezanozano

Ny Bezanozano dia vondrom-poko ao amin' ny tany lemaka manodidina an' i Mangoro, voafaritry ny tany onenan' ny foko Sihanaka ao avaratra, ny Betsimisaraka ao atsinanana, ary ny Merina ao andrefana. Ireto ny tanàn-dehibe ao: Moramanga sy Beparasy ary Anjiro. Niisa 100 000 any ho any ny Bezanozano tamin' ny taona 2011[8].

Ny Tanala

Ny Tanala na Antanala dia vondrom-poko ao amin' ny faritra misy ny havoanan' Ikongo, voafaritry ny tanin' ny Betsileo ao andrefana, ny Betsimisaraka sy ny Antambahoaka sy ny Antemoro ary ny Antefasy ao atsinanana, ary ny ony Manampatrana ao atsimo. Ireto ny tanàna lehibe any: Ambohimanga Atsimo sy Ivohibe ary Ifanadiana. Miisa 400 000 any ho any ny Tanala tamin' ny taona 2014[4].

Ny Zafisoro

Ny Zafisoro dia vondrom-poko malagasy monina any amin' ny morontsiraka atsimo atsinanan' i Madagasikara, ka ao amin' ny distrikan' i Farafangana no ahitana azy ireo betsaka. Heverina ho zana-pokon' ny Antefasy ny Zafisoro sady mitovy faritra onenana amin' ny Antefasy. Maro ireo etnôlôga no mihevitra fa ny Antefasy, sy ny Zafisoro koa, dia zana-pokon' ny Antesaka. Eo amin' ny 91 000 ny isan' ny Zafisoro[9].

Ny Antandroy

Ny Antandroy na Tandroy dia vondrom-poko ao amin'ny tendron' i Madagasikara atsimo indrindra monina amin' ny tany eo anelanelan' ny ony Menarandra ao andrefana sy Mandrare ao atsinanana ary ny havoana Vohimainty ao avaratra. Niisa 600 000 any ho any ny Antandroy tamin' ny taona 2013[10].

Ny Antanosy

Ny Antanosy na Tanosy dia vondrom-poko ao amin' ny tendron' i Madagasikara atsimo-atsinanana indrindra, ao amin' ny faritra Anosyeo anelanelan' i Masianaka sy Mandrare no misy azy betsaka indrindra, nefa ahitana azy koa ny tanàna toa an' i Bezaha sy i Vatolatsaka (ao amin' ny distrikan' i Betioky-Atsimo) ary any Bereketa (distrikan' i Sakaraha) any amin' ny faritra Atsimo-Andrefana. I Tolagnaro no tanàn-dehiben' izy ireo. Niisa 360 000 any ho any ny Antanosy tamin' ny taona 2013[11].

Ny Mahafaly

Ny Mahafaly dia vondrom-poko monina amin' ny misy havoana marin-tampona midadasika, be sokay sy fasika, eo anelanelan' ny ony Onilahy sy Menarandra, any amin' ny faritra Atsimo-Andrefana. Ny tanàna lehibebe misy ny Mahafaly: Betioky-Atsimo sy Ejeda ary Ampanihy. Niisa 150 000 any ho any ny Mahafaly tamin' ny taona 2013[12].

Ny Sakalava

Ny Sakalava dia vondrom-poko monina amin' ny tany midadasika dia midadasika any amin' ny tapany atsimo-andrefana sy andrefana ary avaratra-andrefan' i Madagasikara, eo anelanelan' Ampasimena any avaratra, sy Toliara any atsimo. Mizara efatra Sakalava, dia ny Sakalavan' i Boina (renivohitra: Mahajanga), ny Sakalavan' Ambongo (renivohitra: Besalampy), ny Sakalavan' i Menabe (renivohitra: Morondava) ary ny Sakalavan' i Fiherenana (renivohitra: Toliara): ny Vezo sy ny Masikoro dia heverina ho zana-pokon' ny Sakalavan' i Fiherenana. Ireto ny tanàn-dehibe ao amin' ny tanin' ny Sakalava: Mahajanga, Besalampy, Morondava, Toliara, Analalava, Maintirano ary Morombe. Niisa 1 210 000 any ho any ny Sakalava tamin' ny taona 2014[13].

Ny Makoa

Ny Makoa dia vondrom-poko monina ao amin' ny morontsiraka avaratra andrefan' i Madagasikara. Ny mponina ao ampovoan-tanin' i Madagasikara dia miantso azy ireo hoe Masombika. Indraindray izy ireo dia heverina ho zana-pokon' ny Vezo, izay foko ao anatin' ny Sakalava.

Ny Masikoro

Ny Masikoro dia vondrom-poko any amin' ny morontsiraka atsimo andrefan' i Madagasikara izay mivelona indrindra amin' ny fiompiana sy ny fambolena. Niisa 90 000 ny Masikoro tamin' ny taona 2001 [14].

Ny Mikea

Ny Mikea dia vahoaka malagasy monina any anaty ala any amin' ny faritra-atsimo andrefan' i Madagasikara, izay mivelona amin' ny fihinanana ny zavamaniry sy ny biby any anaty ala. Tombanana ho 1 500 any ho any ny Mikea.

Ny Vezo

Ny Vezo dia vondrom-poko moninina any amin' ny morontsiraka atsimo andrefan' i Madagasikara izay mivelona indrindra amin' ny fanjonoana an-dranomasina. Ao amin' ny vondrom-poko Sakalava ny Vezo.

Ny Merina

Ny Merina dia vondrom-poko monina ao afovoan' i Madagasikatra, eo amin' ny tampon-kavoana voafaritry ny tanin' i Vonizongo ao avaratra, ny tendrombohitr' Ankaratra ao atsimo, ny reniranon' i Sakay ao andrefana, ary ny tandavan-tendrombohitr' Angavo ao atsinanana. Ireto ny tanàn-dehibe misy ny Merina: Antananarivo, Antsirabe, Ambatolampy, Arivonimamo, Miarinarivo, Manjakandriana ary Soavinandriana. Niisa 5 000 000 any ho any ny Merina tamin' ny taona 2013[15].

Ny Sihanaka

Ny Sihanaka dia vondrom-poko monina manodidina ny farihin' Alaotra, voafaritry ny renirano Bemarivo Ambony sy Tampoketsa Atsimo ao avaratra, ny renirano Mahajamba Ambony ao andrefana, ary ireo havoana misy ny Bezanozano sy ny ala ao atsinanana. Ny tanàna lehibe any dia Ambatondrazaka. Miisa 200 000 any ho any ny Sihanaka.

Ny Betsileo

Ny Betsileo dia vondrom-poko lehibe ao amin' ny toerana faritan' ny ony Mania ao avaratra, ny tanin' ny Tanala ao atsinanana, ny tendrombohitr' Andringitra ao atsimo, ary ny tandavan-tendrombohitr' i Bongolava ao andrefana, izany hoe ao amin' ny Faritanin' i Fianarantsoa. Ireto ny tanànan' ny Betsileo: Ambositra, Ambohimahazo, Ambohinamboarina, Fianarantsoa, Ambohimahasoa ary Ambalavao. Tombanana ho 4 359 000 any ho any ny isan' ny Betsileo.

Ny Zafimaniry

Ny Zafimaniry dia vondrom-poko monina ao amin' ny tapany atsimo atsinanan' ny faritra afovon' i Madagasikara, izay azo heverina ho zana-pokon' ny Betsileo, nefa mifanakaiky kolontsaina koa amin' ny Tanala. Tombanana eo amin' ny 25 000 eo ho eo ny Zafimaniry tamin' ny taona 2008[16].

Ny Bara

Ny Bara dia vondrom-poko monina amin' ny toerana midadasika voafaritry ny renirano Zomandao any avaratra (mampisaraka azy amin' ny Betsileo), ny faritra onenan' ny Tanala any atsinanana, ny ony Onilahy any atsimo andrefana (mampisaraka azy amin' ny Antandroy sy ny Mahafaly), ary ny tangoron-tendrombohitra Analavelona ao andrefana sy avaratra-andrefana. Ny tanàn-dehibe ao aminy dia Ihosy sy i Betroka. Tanàna bara koa i Sakaraha sy i Ankazoabo ary i Beroroha. Niisa 520 000 any ho any ny Bara tamin' ny taona 2013[17].

Jereo koa

Lohahevitra ankapobeny

Ny foko tsirairay eto Madagasikara

Ny foko ara-tantara teto Madagasikara

Hafa

Loharano sy fanamarihana
  1. Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge. ISBN 9781135963415. (4)
  2. Shoup, John (2001). Ethnic Groups of Africa and the Middle East: An Encyclopedia. New York: ABC-CLIO. ISBN 9781598843620.
  3. Appiah, Anthony; Gates Jr., Henry Louis (2005). Africana: The Encyclopedia of the African and African American Experience. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-517055-9. pp. 230-231
  4. Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge. ISBN 9781135963415. (1)
  5. Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge. ISBN 9781135963415. (5)
  6. Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge. ISBN 9781135963415. (2)
  7. Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge. ISBN 9781135963415. (3)
  8. Shoup, John (2001). Ethnic Groups of Africa and the Middle East: An Encyclopedia. New York: ABC-CLIO. ISBN 9781598843620.
  9. Zafisoro of Madagascar. Joshua project notsidihina tamin' ny 5 Desambra 2015.
  10. Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge. ISBN 9781135963415. (1)
  11. Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge. ISBN 9781135963415. (1)
  12. Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge. ISBN 9781135963415. (1)
  13. Ethnologue, 2014. Based on extrapolations of latest census figures to report on Malagasy people groups (2014 L. Bouwer)
  14. International Encyclopedia of Linguistics: AAVE - Esperanto. Oxford University Press. 2003. p. 205. ISBN 978-0-19-513977-8.
  15. Jay Heale; Zawiah Abdul Latif (2008). Madagascar. Marshall Cavendish. p. 64. ISBN 978-0-7614-3036-0.
  16. "The Woodcrafting Knowledge of the Zafimaniry". UNESCO. 2008.
  17. Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge. ISBN 9781135963415. (1)
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.