Filazantsara araka an' i Joany

Ny Filazantsara araka an' i Joany, na Evanjely araka an' i Masindahy Joany na Vaovao Mahafaly araka an' i Masindahy Joany na Filazantsara araka an' i Jaona na Vaovao Mahafaly araka an' i Jaona dia Filazantsara na Evanjely fahefatry ny Testamenta Vaovao ao amin' ny Baiboly kristiana. Mandresy lahatra ny mpamaky azy ny mpanoratra fa i Jesoa no ilay Mesia nadrasan' i Israely, dia ny Zanak' Andriamanitra avy ho Mpamonjy izao tontolo izao (Joa. 4.42). Amin' ny fisehoan' i Jesoa voalohany imasom-bahoaka dia mizara roa ny mpihaino azy: ao ireo manaraka azy ary ao koa ireo mimenomenona sy manohitra azy (Joa. toko 1 - 4) noho izy milaza ny tenany fa nirahina mba hanambara ny zavatra hitany teo amin' Andriamanitra (Joa. 3.32). Milaza ny tenany ho "fiainana", "fahazavana" manafaka amin' ny haizina, "fahamarinana" manafaka amin' ny lainga izy: izy tenany no Tompo. Eo am-pandrenesana izany rehetra izany dia nanameloka azy ny ankabetsahan' ny olona nefa tsy vitsy koa ireo izay natoky an' ity Mpitondra hafatra ity: "Tompo ô, hankany amin' iza moa izahay? Hianao no manana ny tenin' ny fiainana mandrakizay." (Joa. 6.68).

I Jesoa sy ilay mpianatra tiany indrindra

Niafara tamin' ny fitsarana sy famonoana an' i Jesoa izany fifanoherana sesilany nandritra ny telo taona nifaneraserany tamin' ny vahoaka izany (Joa. toko 13 - 19). Nefa natsangan' Andriamanitra ho velona mandrakizay izy. Izany no manaporofo fa ireo teny rehetra noteteniny dia marina daholo. Izany no nahatonga an' i Tômasy (na Tômà) ho resy lahatra ka nanao hoe: "Tompoko sy Andriamanitro" (Joa. 20.28). Manasa ny mpamaky azy mba hanao sahala amin' i Tômasy koa ny mpanoratra ny evanjely fahefatra, satria hoy izy: "fa voasoratra izao, mba hinoanareo fa Jesosy no Kristy, Zanak' Andriamanitra, ary mba hanananareo fiainana amin' ny anarany, raha mino ianareo." (Joa. 20.31).

Tsy isan' ireo Filazantsara sinôptika ny Filazantsaran' i Joany ka miavaka tanteraka amin' ireo telo voalohany, dia ny Matio, ny Marka ary ny Lioka. Teo anelanelan' ny taona 80 sy 110 no nanoratana azy. Misy toko 21 ity boky ity.

Ny anaran' ny boky

Ny hoe Filazantsara araka an' i Jaona, na Evanjely araka an' i Joany, dia fanagasiana ny teny grika hoe Kατὰ  Ἰωάννην εὐαγγέλιον izay vakina hoe Kata Iōánnēn euangélion. Amin' ny teny latina dia Evangelium secundum Ioannem no iantsoana azy.

Ny Katôlika malagasy dia miantso azy hoe Evanjely araka an' i Masindahy Joany na Evanjely nosoratan' i Masindahy Joany. Vaovao Mahafaly araka an' i Joany (na Jaona) na Vaovao Mahafaly nosoratan' i Joany (na Jaona) koa no azo iantsoana azy. Ny Prôtestanta malagasy kosa manao hoe Filazantsara araka an' i Jaona na Filazantsara nosoratan' i Jaona.

Ny fanoratana ny boky

Ny mpanoratra

Na ny anaran' ny mpanoratra na ny anaran' i Joany apôstôly (na Jaona apôstôly), izay mpianatra manana ny maha izy azy ao amin' ireo Evanjely sinôptika sy ao amin' ny Asan' ny Apôstôly, dia tsy voaresaka ao amin' ity Evanjely fahefatra ity. Any amin' ny famaranan-teny (toko faha-21) ny mpanoratra vao miresaka ny amin' ilay "mpianatra tiana indrindra" izay lazain' ny lovantsofina fa nanoratra ilay Evanjely[1]. Tamin' ny taonjato faha-2 dia niely ny filazana ny Evanjely fahefatra izay natao hoe "Evanjely nosoratan' i Joany" (na Filazantsara nosoratan'i Jaona")[2]. Nanomboka amin' izany fotoana izany dia Joany na Jaona no heverina ho nanoratra ny Evanjely fahefatra. Tsy iza izany fa i Joany Apôstôly, ilay atao hoe "Zanak' i Zebedio". Ny mpikaroka ara-tantara sasany dia manasokajy an' io evanjely io ho pseodepigrafa.

Ny fotoana nanoratana

Voasoatra taorian' ireo Evanjely sinôptika ny Evanjelin' i Joany[3]. Teo anelanelan' ny taona 80 sy 110 no nanoratana azy.

Ny toerana nanoratana

Tsy dia misy ny zavatra azo iankinana hahafantarana ny toerana nanoratana voalohany ny Filazantsaran' i Joany. Maro ireo mpikaroka izay miankina amin' ny filazan' ireo Rain' ny Fiangonana (na Aban' ny Eglizy) izay misafidy ny faritr' i Efesosy (na Efeso na Efezy) ao amin' ny faritany fehezin' ny Rômana any Azia (andrefan' i Torkia ankehitriny)[4], araka ny lovantsofina[5].

Fizaràn' ny boky

Ny ankamaroan' ny manam-pahaizana dia mizara ny Evanjelin' i Joany ho efatra: fitarihan-teny (1.1-8); fitantarana ny asa fanompoan' i Jesoa, atao hoe Bokin' ny famantarana (1.19-12.50); fitantarana ny alina farany teo amin' i Jesoa sy ireo mpianany, ny fijaliany, ny fitsanganany ho velona, izay atao hoe Bokin' ny voninahitra (13.1-20.31); ary famaranan-teny (toko faha-21).

Fitarihan-teny (1.1-8)

Ny fitarihan-teny dia manambara amin' ny mpamaky hoe iza marina i Jesoa: izy no Tenin' Andriamanitra izay nenti-namorona izao tontolo izao sady tonga nofo[6]. Ny ao amin' ny Joany 1.10-12 dia mitantara toy izao: tonga tao amin' ny Jiosy (na Jody) i Jesoa fa ny Jiosy tsy nandray azy, nefa "izay rehetra nandray Azy (ny mpino kristiana) izay nino ny Anarany, dia nomeny hery ka tonga zanak' Andriamanitra"[7].

Ny Bokin' ny famantarana (toko 1.19–12.50)

Natao batisa i Jesoa sy niantso ireo mpianany ary nanomboka ny asa fanompoany eto an-tany[8]. Nandeha nitety tanàna izy mba hanambara amin' ny mpihaino azy ny amin' Andriamanitra Ray, mba hanome ny fiainana mandrakizay ho an' izay rehetra vonona ny hino azy ary nanatanteraka fahagagana izay famantarana ny fahamarinan' ny fampianarany (39 40). Izany dia niteraka tsy fifankahazoana teo amin’ ny mpitondra fivavahana (izay efa niseho lany manomboka eo amin' ny Joa. 5.17-18), izay nanapa-kevitra ny hamono azy[8].

Ny fahagagana tao Kanà, nataon'i Vladímir Makovski.

I Jesoa tao Galilea sy ny manodidina (1.19-4.54)
  • Fijoroan' i Joany Batista (na Jaona mpanao batisa) ho vavolombelona (1.19-34)
  • Ireo mpianatra voalohany (1.35-51)
  • Fahagagana voalohany: fanovana ny rano ho divay tao Kanà (2.1-12)
  • Ny fifanandrinana voalohany tao an-tempoly (2.13-25)
  • I Jesoa sy i Nikôdemôsy (na Nikôdema) (3.1-21)
  • Lasa ilay vavolombelona (3.22-36)
  • Nambara tamin' ireo Samaritana ny Mesia (4.1-42)
  • Fahagagana faharoa: fanasitranana ny zanaky ny manam-boninahitra tany Galilea (4.43-54)
Fanomezan'i Jesosy andraikitra an'i Petera, nataon'i Rafael Sanzio (1515).

Finoana sy tsy finoana (5.1-7.9)
  • Fanasitranana ilay malemy tao Jerosalema (5.1-15)
  • Ny Ray sy ny Zanaka (5.16-30)
  • Ireo vavolombelon' ny Zanaka (5.31-47)
  • Ny mofo ho an' ny rehetra (6.1-15)
  • Nandehandeha eny ambony rano i Jesoa (6.16-21)
  • Ny mofon' aina (6.22-6.65)
  • Ny fanekem-pinoan' i Petera na Piera (6.66-71)
Fampahiratana an'ilay jamba, nataon'i El Greco (1567)

I Jesoa tao Jerosalema sy ny manodidina (7.1-12.50)
  • I Jesoa nankalaza ny fetin' ny Tranolay tao Jerosalema (7.1-13)
  • Mitombo ny fanoherana an' i Jesoa (7.14-24)
  • Ady hevitra momba ny fiavian' i Jesoa (7.25-30)
  • Nilaza ny handaozany ny mpianany tsy ho ela i Jesoa (7.31-36)
  • Ny rano velona (7.37-53)
  • Ilay vehivavy tratra nijangajanga (8.1-11)
  • I Jesoa no fahazavan' izao tontolo izao (8.12-30)
  • Ny tena zanak' i Abrahama (8.31-51)
  • Ny nampahiratana ilay teraka jamba (9.1-12)
  • Fanadihadiana ny amin' ilay fahagagana, ny tena jamba (9.13-41)
  • Ny mpiandry tsara (10.1-21)
  • Zanak' Andriamanitra sa mpiteny ratsy an' Andriamanitra? (10.22-42)
  • Ny nananganana an' i Lazarosy na Lazara ho velona (11.1-19)
  • Ny fandresena ny fahafatesana (11.20-44)
  • Fanapahan-kevitry ny Jiosy (na Jody) sasany hamono an' i Jesoa (11.45-57)
  • Tao an-tranon' i Lazarosy i Jesoa (12.1-11)
  • Niditra amim-boninahitra tao Jerosalema i Jesoa (12.12-19)
  • Ny voninahitra ao amin' ny fahafatesan' i Jesoa (12.20-36)
  • Ny tsy finoan' ny Jiosy sy ny antso ho amin' ny finoana (12.37-50)

Ny Bokin' ny voninahitra (toko 13.1–20.31)

I Jesoa dia nanomana ireo mpianany amin' ny fiainan' izy ireo hoavy amin' ny tsy haha eto an-tany azo tsapain-tanana intsony azy ka nivavaka ho azy ireo sy ho an' ny tenany koa. Fanomanana ny mpamaky hiatrika ny tantaran' ny fijaliany sy ny fahafatesany ary ny fitsanganany amin' ny maty izany. Mifarana amin' ny famaranana ny amin' ny tanjon' ilay Filazantsara izany: "mba hinoanana fa i Jesosy no Kristy, Zanak' Andriamanitra sady mba hinoana fa hanana ny fiainana amin' ny anarany"[9].

Fifanasan-tongotra, nataon'i Palma el Joven (1591-1592)

Ny fametraham-beloman' i Jesoa (13.1–17.26)
  • Nifanasa tongotra i Jesoa sy ny mpianany (13.1-20)
  • Ny amin' ilay hamadika an' i Jesoa (13.21-30)
  • Didy vaovao (13.31-38)
  • I Jesoa no lalana sy fahamarinana ary fiainana (14.1-14)
  • Nampanantena ny Fanahin' ny fahamarinana i Jesoa (14.15-31)
  • Ny voaloboka sy ny sampany (15.1-17)
  • Fankahalan' izao tontolo izao ny mpianatra (15.18-26)
  • Ny asan' ny Fanahy Masina izay ho avy (16.1-15)
  • Alahelo hovana fifaliana (16.16-33)
  • Nivavaka ho an' ny tenany sy ho an' ny hafa i Jesoa (17.1-26)

Mankany amin' ny fandresena (18.1-20.31)
  • Ny fisamborana an' i Jesoa (18.1-11)
  • Nentina teo anatrehan' i Hana i Jesoa (18.12-14)
  • Ny fandavan' i Petera voalohany an' i Jesoa (18.15-18)
  • Nentina teo anatrehan' ny mpisoronabe i Jesoa (18.19-24)
  • Ny fandavan' i Petera fanindroany sy fanintelony (18.25-27)
  • Nentina teo anatrehan' i Pilato i Jesoa (18.28-40)
  • Nohelohin' i Pilato ho faty i Jesoa (19.1-16)
  • Ny nahafatesan' i Jesoa (19.17-37)
  • Ny nandevenana an' i Jesoa (19.38-42)
  • Ilay fasana foana (20.1-10)
  • Niseho tamin' i Maria Magdalena i Jesoa (20.11-18)
  • Niseho tamin' ny mpianany i Jesoa (20.19-23)
  • Niseho tamin' i Tômasy sy ny mpianatra hafa i Jesoa (20.24-29)
  • Fehin-teny voalohany (20.30-31)
Ilay jono mahagaga, nataon'i Gustave Doré

Teny famaranana (toko faha-21.1-25)

Ny toko faha-21 dia mitantara ny fisehoan' i Jesoa taorian' ny fitsanganany ho velona tamin' ireo mpianany tao Galilea, ny jono mahagaga, ny famerenene indray an' i Petera na Piera amin' ny toerany ary ny anjaran' ilay mpianatra tian' i Jesoa indrindra[9].

  • Ilay jono mahagaga teo amoron' ny farihy Tiberiasy na Tiberiada (21.1-14)
  • Naverin' i Jesoa ho mpamahana ny ondriny indray i Petera (21.15-23)
  • Fehin-teny faharoa (21.24-25)

Jereo koa

Loharano sy fanamarihana
  1. Jean Zumstein, L'Évangile selon Jean, in Daniel Marguerat (dir.), Introduction au Nouveau Testament : Son histoire, son écriture, sa théologie, éd. Labor et Fides, 2008, p. 386.
  2. François Vouga, « Jean : auteur, destinataires, perspectives », dans Michel Quesnel et Philippe Gruson, La Bible et sa culture, vol. II, Desclée de Brouwer, 2011, p. 414.
  3. Hans Conzelmann et Andreas Lindemann, Guide pour l'étude du Nouveau Testament, éd. Labor et Fides, 1999, p. 397
  4. François Vouga, « Jean : auteur, destinataires, perspectives », dans Michel Quesnel et Philippe Gruson, La Bible et sa culture, vol. II, Desclée de Brouwer, 2011, p. 415.
  5. Raymond E. Brown, Que sait-on du Nouveau Testament ?, Bayard, 2011 (1re éd. 1997) (ISBN 978-2-227-48252-4) p. 377.
  6. Aune, David E. (2003). "John, Gospel of". The Westminster Dictionary of New Testament and Early Christian Literature and Rhetoric. Westminster John Knox Press. ISBN 9780664219178, p. 245.
  7. Aune, David E. (2003). "John, Gospel of". The Westminster Dictionary of New Testament and Early Christian Literature and Rhetoric. Westminster John Knox Press. ISBN 9780664219178, p. 246.
  8. Van der Watt, Jan (2008). An Introduction to the Johannine Gospel and Letters. Bloomsbury. ISBN 9780567521743, p. 10.
  9. Moule, C. F. D. (July 1962). "The Individualism of the Fourth Gospel". Novum Testamentum. 5 (2/3): 171–90.doi:10.2307/1560025. JSTOR 1560025. p. 172.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.