Fanjakan' Imerina

lopy

Lahatsoratra antsipirihany : Fihavian'ny malagasy.

Araka ny fikarohana nataon' ireo arkeôlôga, jenetisianina, mpandinika fiteny ary tantarata, ny ankamaroan'ny mponina malagasy dia avy amin'ny tamba-nosy indonezianina. Tonga teo amin'ny morontsiraka andrefan'i Madagasiakra tamin'ny alalan'ny lakan-jejo tamin'ny taonjato faha-4. Ireo mponina ireo dia antsoina hoe Ntaolo. Ireo atao hoe Ntaolo ireo dia niparitaka eran'i Madagasikara: misy ireo atao hoe Vezo izay nijanona teo amin'ny morontsiraka, ary ireo Vazimba izay lasa nipetraka eny amin'ny tany avo, izay mbola be ala tamin'ny andron'ny Ntaolo.

lopy

Lahatsoratra antsipirihany : Ntaolo.

Ireo mponina nahita an'i Madagasikara voalohany dia ireo mponina nipetraka teo amin'ny faritra atsimon'ny Nosy Kalimantan, toerana mbola ahitana ireo mpiteny daia (fiteny maaniany indrindra indrindra) fiteny iray fianakaviana amin'ny fiteny malagasy rehetra.

Ny fe-potoana nahatongavan'ny Aostrônezianina indrindra tao Madagasikara dia tamin'ny taonjato faha-4 hatramin'ny taonjato faha-11. Araka ny fitodiky ny korian-dranomasina, dia avy any avaratra ny Malagasy ntaolo (prôtô-malagasy) no tonga teto Madagasikara.

Nitondra karazam-javamaniry maro dia maro ireo mpamily sambo avy any Azia Atsimo Andrefana, toy ny vary, ny akondro, ny voaniho, ny fary. Hain'ny Ntaolo malagasy ny mirafi-by ary ny manenona landy.[1]

lopy

Lahatsoratra antsipirihany : Merina.

Ny vahoaka merina dia avy amin'ny sampanan'ny Vazimba (izay nisafidy ny hipetraka anaty ala). Ao amin'ny faritra atsinanan' Analamanga ankehitriny no nisian'izy ireo.

Ny vanimpotoan' ny Merina dia tamin' ny taonjato faha-17 hatramin' ny taona 1895, izay nandimby ny vanimpotoan' ny Vazimba.

Nanomboka tamin'ny taonarivo faharoa, ireo Vazimba izay mipetraka eo amin'ny tany avo, dia nandray vahiny avy any avaratra (Arabo avy any Omàna, Persana avy any Shiraz) ary tatsinanana (Maley, Javaney, Boginesa) izay nitambatra tamin'ny Vezo sy ny Vazimba, amin'ny alalan'ny fanambadiana. Ny fahatongavan'ireo vahiny ireo teto Madagasikara dia nanova lalina ny fiainan'ny foko vazimban'ny tany avo (izay antsoina koa hoe Hova na Ambaniandro).

Tamin' ny nahatongavan'ny vahiny teto Madagasikara no nipoiran'ny fanjakana merina, ny fanjakana betsileo, ny fanjakana bezanozano ary sy ny fanjakana bara.

Nanomboka tamin'ny taonjato faha-16 ny fampiraisana ny teny hoe "Merina", tamin'ny andron' Andriamanelo, hova-vazimba iray ary mpandova an-dRafohy, mpanjakan'i Alasora.

Ny zanak' Andriamanelo, atao hoe Ralambo (1575-1600), tamin'ny alalan'ny fanambadiany ny zana-dRabiby dia namorona ny fanjakan' Imerina Roa Toko, manana faritra roa. Nanaraka azy i Andriamasinavalona (1675-1710) izay namorona ny fanjakan'Imerina Efa-Toko manana faritra efatra.

Tamin'ny nanjakan' Andrianampoinimerina (1778-1810) ilay fanjakan'Imerina Efa-toko vao tena tanteraka. Ny zanaka sy mpandimby an' Andrianampoinimerina, atao hoe Radama I (1810-1828), dia nanan-tanjona ny hamorona ny fanjakan'i Madagasikara.

Sarin'ny mpanjaka Andrianampoinimerina - nataon-dRamanankirahina (1860-1915).

Andianampoinimerina no andriandehibe hova nitondra ny anarana hoe "Mpanjakan'i Madagasikara". Ny nampalaza azy dia ny fahaizany nandrindra sy nandamina ary nanitatra ny fanjakany, "Ny ranomasina no valamparihiko" no teny filamatra nentina nanjaka ary fandriampahalemana no niainan' ireo fanjakany. Niamboho tamin' ny faha-dimy amby enimpolo taonany Andrianampoinimerina tamin'ny 1810.

Taorian'ny ady sy ny mosary nandritra ny taonjato maromaro, dia tafaverina indray i Imerina tamin'ny 1793, mpanjaka Andrianampoinimerina (1787-1810). Avy amin'ny renivohiny voalohany Ambohimanga, ary taty aoriana avy amin'ny Rovan'Antananarivo, io mpanjaka merina io dia nanitatra haingana ny fitondrany tamin'ireo tanin'andriana mifanolo-bodirindrina. Ny tanjony dia hifehy ny nosy iray manontolo. Ny zanany nandimby azy, mpanjaka Radama I (1810-28), no nahavita izany.

Ny Fanjakan' i Madagasikara no lehibe indrindra tamin' ireo fanjaka-mpanjaka teto Madagasikara talohan' ny fanjanahan-tany, izay nikendry ny hifehy an' i Madagasikara iray manontolo ka nahatratra manodidina ny iray ampahatelony. Mbola nisy ny fanjakana malagasy kafa izay tsy tafiditra tao amin' io fanjakana lehibe io.

Sary hosodokon-dRadama I nataon-dRamanankirahina (1860-1915)

Valo ambin'ny folo taona Ilaidama raha nandimby an'Andrianampoinimerina tamin'ny taona 1810, ary Radama I no anarana nentiny.

Izy no neken'ny governemanta britanika ho mpanjakan'i Madagasikara. Namarana fifanekena i Radama tamin'ny 1817 niaraka tamin'ny governoran'i Britanika ao Maorisy mba hanafoanana ny fivarotana andevo mendri-kaja ho an'ny miaramila britanika sy ny fanampiana ara-bola. Nanomboka tonga tamin'ny tona 1818 ny misionera anglisy avy amin'ny London Missionary Society; anisan'ireo olona ireo i James Cameron, David Jones ary David Griffirths izay nanangana sekoly, nametraka ny fanoratana teny malagasy tamin'ny alalan'ny abidy latina ary nandika ny baiboly, ary koa nampiditra karazana teknôlôjia vaovao teto amin'ny nosy Madagasikara.

Nandritra ny taonjato faha-19 dia nisy fifandrafiana teo amin'ny fitondrana frantsay sy ny mpitondra anglisy tao amin'ny nosy Maorisy izay nihevitra an'i Madagasikara ho eo ambany fifehezany. Voasolon'ny Angletera noho izany ny toerana notazonin'i Frantsa tao Madagasikara, ary afaka nifandray ara-pihavanana sy ara-diplomatika tamin-dRadama I izy ireo. Ny fanjakan'i Radama I, noho izany, dia voamariky ny fananan'ny Anglisy fahefana tanteraka.

Nandritra ny fiandrianany no nanitaran'i Radama ny fanjakany hatrany Toamasina, Mahajanga ary Taolagnaro. Nofoanany ny fanandevozana, natsangany ny tafika, ny fitsarana ambony sy ny mpitsara fara-tampony. Nofoanany koa ny fanamelohana ho faty, fa nosoloiny ny fonja. Natsangany ny sekoly, ny fanotam-boky, ary ny tenany mihitsy no manara-maso akaiky ny taozava-baventy sasantsasany.

Nomeny fahalalahana hisafidy ny finoany ny vahoakany na dia somary tsy niraika firy tamin'ny fivavahana aza izy. Tamin'izany no nahazo vahana ny "fitoriana ny tenin'Andriamanitra" nataon'ny Protestanta.

Ny 27 jolay 1828 izy no niamboho, tamin'ny faha-enina ambin'ny telopolo taonany ; ny zava-pisotro mahamamo no nanimba ny fahasalamany. Ramatoa vadiny, Ramavo, no nandimby azy.

Ny mpanjakavavy Ranavalona I - nataon-dRamanankirahina (1860-1915)

Ramavo, vadin'ny mpanjaka niamboho, no nandimby an-dRadama I araka ny lalànan'ny fifandimbiasana eo amin'ny fiandrianana, ka Ranavalona I no anarana nentiny.

Nanjaka tanteraka ny antokon'ny hova taorian'ny niambohon'ilay Mpanjaka tia fahalalahana, ary dia nanjaka tokoa ny habibiana izay tsy mbola fahita tao Madagasikara tamin'izany. Namoaka karazana lalàna izay nanageja tokoa ny vahoakany ny Mpanjakavavy. Ny habibiana, ny finoanoam-poana ary ny fankahalana ny vahiny no tena nanamarika ny fotoana nanjakany. Noroahiny ireo vahiny ary nobodoiny ny tany sy fananan'izy ireo; nanamparany ny fahefany ny Protestanta; nofoanany ny finoana kristiana, noheverina ho fahavalon'ny fanjakana sy mpamadika ireo misionera sy ny mpanaraka azy. Tamin'ny taona 1849 no tena nafana ny fanenjehana ireo Kristiana izay nodorana velona, notapahan-doha na navarina avy teny amin'ny havoana.

Frantsay vitsy dia vitsy no mba navahan'ny Mpanjakavavy tamin'izany, ka isan'ireo i Jean Laborde, izay olona nitokisany tokoa nandritra ny 25 taona. Izy no nanangana ozinina maro, sy nampiditra indostria maro tao amin'ny firenena ary izy koa no vy nahitana ny Rovan'i Manjakamiadana, izay nilana olona an'arivorivony tamin'ny nananganana azy. I Jean Laborde no naharesy lahatra ny Mpanjakavavy ka nampalefaka azy tamin'ny vahiny. Nanomboka nisokatra ny fifanakalozana ara-barotra amin'ny tany ivelany.

Ranavalona I dia naneho hevitra momba ny fahamendrehana ara-politika sy ara-kolotsain'i Britaina sy Frantsa miaraka amin'ny didy amam-pitsipika izay nandrara ny fampiharana ny kristianisma eto Madagasikara ary namporisika ny ankamaroan'ny vahiny handao ny nosy. Ireo mponina eto Madagasikara dia afaka niampanga ny heloka isan-karazany toy ny halatra, ny fanarahana ny fivavahana kristiana ary indrindra ny famosaviana, izay voasazy amin'ny fihinanana tangena. Teo anelanelan'ny taona 1828 sy 1861, dia nahafaty olona 3 000 teo ho eo isan-taona ny fandaràn' ny tangena. Anisan'ireo nanohy niaina tao Imerina i Jean Laborde, mpandraharaha iray izay nanamboatra basy sy nanorina orinasa hafa tamin'ny anaran'ny fitondram-panjaka, ary Joseph-François Lambert, mpiantoka frantsay sy mpivarotra andevo niaraka tamin'i Printsy Radama II, dia nanao sonia fifanarahana fifaneraserana fantatra amin'ny anarana hoe Charte Lambert.

Ny zoma 16 Aogositra 1861, tamin'ny 7 ora maraina no niamboho tamin'ny faha-73 taonany ny Mpanjakavavy rehefa nanjaka 33 taona.

Rakoto, zanakalahin'i Ranavalona I, no nandimby an-dreniny, ka naka ny anarana Radama II. Teo dia làlam-piainana vaovao, hafa tokoa noho ny tamin'ny teo aloha no niainan'ny Nosy, satria raha lozabe sy tsy mba nandefitra ny Mpanjakavavy Ranavalona I, ity zanany nandimby azy kosa dia tena olon'ny fo sy malalaka. Ny tena mba faniriany dia ny hanamaivana ny fahorian'ny vahoakany sy ny hahasambatra azy.

Toa ny niaina fitsanganana tamin'ny maty ny vahoaka tamin'izany, vahoaka afa-patorana ka nahazo fahafahana. Nandritra ny fotoana fohy nanjakany, dia nomen-dRadama II fahafahana ny andevo rehetra, nasaina natsahatra ny fanenjehana ny Kristiana (Protestanta) ary nomeny vahana ny fananganana ny eglizy katolika romana, nofoanany ny haban-tseranana, ary nomeny alalana honina ny vahiny.

Noho izy tsy mba nanafina ny fitiavany an'i Frantsa sy ny Andriandehibeny, dia nangataka tamin'i Napoléon III izy hanendry solontenam-panjakana frantsay ao Antananarivo. I Jean Laborde, namana akaikin'ny Mpanjaka no voatendry tamin'izany, ary izy kosa dia nanendry an'i Lambert ho lehiben'ny Masoivohon'i Madagasikara tao Parisy.

Kanefa ny hatsaram-panahin'ny Mpanjaka dia lasa nivadika ho fahalemena ihany koa. Nisy antokon'olona mpankahala azy nitsangana malaky, ka Rabodo vadiny indrindra no lohany tamin'izany. Notoheriny ny fitondran'ny vadiny, ka nikononkonona ny hanjera ny fanjakany izy. Io antoko mankahala an-dRadama II io no nohararaotin'ny Anglisy niaraha-dia mba hahafahany mampahazo laka ny politika viktoriana. Ellis, misionera anglisy, no isan'ny nandranitra ny toe-draharaha raha nanaparitaka fa tadiavin'ny Frantsay alaina an-keriny ny tany malagasy ka mila tapahina haingana dia haingana ny fifandraisana amin'i Frantsa sy Napoléon III. Babony hatramin'ny fon'ny praiminisitra Rainivoninahitriniony.

Radama II dia nanandrana ny hamaha ny politikam-piarahamonin'ny mpanjakavavy, saingy roa taona taty aoriana dia noroahin'ny Praiministra Rainivoninahitriniony (1852-1865) sy ny fifanarahana amin'i Andriana sy ny Hova, izay nanandrana namarana ilay fahefana feno an'ny mpanjaka.

Ny 11 mey 1863 dia nisy nahazo baiko tamin'ny praiminisitra namono an-dRadama II. Rabodo vadiny no voatendry ho Mpanjakavavin' Madagasikara nandimby azy, nitondra ny anarana Rasoaherina.

Taorian'ny fanandramam-panonganana dia nomen'ireo tandapa fahafahana manjaka i Rasoherina (1863-1868) vadin-dRadama, raha manaiky fizaram-pahefana amin'ny Praiminisitra izy. Izany fifanarahana ara-piarahamonina izany dia ho tanteraka amin'ny alalan'ny fanambadiana manana endrika politika. Nanaiky ny mpanjakavavy Rasoherina ka nanambady an'i Rainivoninahitriniony, ary taorian'ny fanonganana azy dia nanambady ny rahalahiny Rainilaiarivony (1864-1895), izay hanambady an-Ranavalona II (1868-1883) sy an-dRanavalona III (1883-1897).

Raha nanome fahalalahana tanteraka teo amin'ny varotra, ny indostria ary ny finoana isan-karazany Radama II tamin'ny androny, ireo nandimby ny asany kosa dia nanararaotra namoaka karazan-dalàna tamin'ny anaran'ny Mpanjakavavy, ka anisan'izany ny famerenana ny famelohana ho faty, saingy ny Mpanolotsaina ambony eo amin'ny firenena ihany no mahazo mampihatra izany, ary voaantoka ny fahalalahana ara-pinoana.

Tsy te-hiverina intsony amin'ny hasiahana sy habibiana nanjaka tamin'ny andron-dRanavalona I ny fitondrana vaovao, saingy tsy nekeny kosa ny fifandraharana tamin'i Frantsa izay nosoniavin'i Radama II.

Ny Mpanjakavavy, izay notokanana ho mpanjaka tamin'ny 30 Aogositra 1863, dia nitondra ny anaram-boninahitra mpanjakavavy fotsiny, fa ny tena nandidy teo amin'ny fitondrana dia ny Praiminisitra Rainivoninahitriniony. Raha nivadika ho Protestanta ny praiminisitra dia somary nanomboka nandrara ny finoana katolika izy. Kanefa na dia natahotra ity lehilahy tsy refesi-mandidy ity aza Rasoaherina, dia vitany ihany ny nanolo azy tamin'ny zandriny manaraka azy, Rainilaiarivony, tamin'ny 14 Jolay 1864.

Rehefa narary nandritra ny fotoana lavalava ny Mpanjakavavy Rasoaherina dia niamboho tamin'ny 1 Aprily 1868.

Ramoma, zanak'olona mpiray tam-po amin'ny Mpanjakavavy Rasoaherina, no nandray ny fiandrianana tamin'ny anarana Ranavalona II ny 3 Septambra 1868. Namoaka ny didy momba ny fandrimpahalemana ary namerina ny fivavahana Kristianina izy.

Teraka tamin'ny taona 1829 Ranavalona II. Fotoana nifanandrinan'ny Frantsay sy ny Britanika izany ka ny teto Madagasikara dia ny fivavahana kristiana protestanta sy katolika no nisehoan'izany. Ramoma no anaran'ilay mpanjakavavy talohan'ny nahalasa mpanjaka azy. Niakatra teo amin'ny fitondrana izy tamin'ny nahafatesan-dRasoherina. Nanambady an-dRainilaiarivony izay efa vadin'ny mpanjakavavy nodimbiasany izy.

Nahazo laka ny fivavahana protestanta tamin'ny androny ary lasa fivavaham-panjakana izany satria natao batisa protestanta ny mpanjakavavy. Nodorany ny sampy ka nosoloany ny Baiboly. Niditra malalaka ny fomba vazaha. Nihamaro ka naharatra hatrany amin'ny 30 000 any ho any ny vatan-dehilahy tao amin'ny tafiny izay nampandry tany tany amin'ny Sakalava sy ny hafa koa.

Tamin'ny taona 1883 no nahafatesany sady nandimbiasan-dRanavalona III an-Ranavalona II.

Ranavalona III dia mpanjakavavy malagasy izay nanjaka tao amin'ny Fanjakan'i Madagasikara tamin'ny taona 1883 hatramin'ny taona 1897. Izy no mpanjaka farany tao amin'izany fanjakana izany. Vao 21 taona monja izy tamin'ny taona 1883 raha nandray ny fitondrana tamin'ny nahafatesan-dRanavalona II. Razafindrahety no anarany fahazaza ary ny praiminisitra Rainilaiarivony izay efa vadin'ny mpanjakavavy roa teo alohany no lasa vadiny.

Na dia niady mafy ny tsy hiankina na tamin'ny Frantsay na tamin'ny Britanika aza izy dia nanao sonia ny fifanarahana tao Toamasina tamin'ny taona 1885 izay nahatonga an'i Madagasikara hiankina ara-toekarena tamin'i Frantsa. Nitady fanampiana tamin'i Etazonia sy Britaina Lehibe izy taty aoriana mba hialany amin'i Frantsa nefa tsy tanteraka ny faniriany noho ity firenena ity nifanaiky tamin'ny Frantsay tamin'ny taona 1890 fa hamela an'i Madagasikara ka haka an'i Zanzibara.

Niharihary ny tsy faneken-dRanavalona III ny ho eo ambany fifehezan'ny Frantsay ka tamin'ny taona 1895 ny tafika frantsay notarihin'i jeneraly Duchesne dia naka an'Antananarivo. Izany fidiran'ny Frantsay an-keriny izany dia niteraka korontana eran'ny Nosy nefa nanaiky ny ho ambany fiarovan'i Frantsa ny fanjakan-dRanavalona III tamin'ny farany, tamin'ny taona 1896.

Naongan'ny Frantsay tamin'ny fitondrany Ranavalona III tamin'ny taona 1897 nahatongavan'ny jeneraly Galiéni teto Madagasikara ka natao sesitany tany La Réunion avy eo tany Aljeria noho ny raharaha Menalamba izay fihetseham-bahoaka nanoheran'ny Malagasy ny fanjanahan-tany. Maty tany an-tsesitany i Ranavalona III tamin'ny taona 1917. Lasa zanatany frantsay tanteraka amin'izay i Madagasikara.

Mpanjaka merina farany teto Madagasikara ary nalefa sesitany tany Alzeria.

• Andrianerinerina
• Andriananjavonana
• Andrianamponga I
• Andrianamboniravina
• Andriamoraony
• Andriandranolava (Andranolava)
• Andriampandrana
• Andrianampandrandrandava (Rafandrandrava)
• Andriamasindohafandrana (Ramasindohafandrana)
• Rafandrampohy
• Andriampandramanenitra (Rafandramanenitra)

• Rangita (Rangitamanjakatrimovavy) (1520-1530)
• Rafohy (1530-1540)
• Andriamanelo (1540-1575)
• Ralambo (1575-1600)
• Andriantompokoindrindra (1600-1610)
• Andrianjaka (1610-1630)
• Andriantsitakatrandriana (1630-1650)
• Andriantsimitoviaminandriandehibe (1650-1670)
• Razakatsitakatrandriana (1670-1675)
• Andriamasinavalona (Andrianjakanavalondambo) (1675-1710)
• Andriandrazaka (Andriantsimitoviaminandriandrazaka) (1710-1730)
• Andriambelomasina (1730-1770)
• Andrianjafinandriamanitra (Andrianjafinjanahary na Andrianjafy) (1770-1787)
• Andrianampoinimerina (1787-1810)

• Radama I (1793 – 1828)
• Ranavalona I (1778 –1861)
• Radama II (1829 – 1863)
• Rasoherina (1814 – 1868)
• Ranavalona II (1829 – 1883)
• Ranavalona III (1861 – 1917)

• En Imerina, des Vazimba aux Andriana - J-P Domenichini ary Bakoly D-Ramiaramanana Archived Janoary 27, 2012 at the Wayback Machine
• L’Histoire de l’Imerina - Mamelomaso Archived Janoary 5, 2009 at the Wayback Machine