Boky voalohan' i Samoela

Araka ny lovantsofina dia telo ny olona atao hoe nanoratra ny boky: i Samoela (toko voalohany hatramin’ny toko faha-25) sy i Gada ary i Natana (toko faha-26 hatramin’ny toko faha-31). Ny mpikarona momba ny Baiboly anefa dia milaza fa olona maro no nanoratra ny boky sady tsy tamin’ny fotoana mitohy iray fa tanatin’ny taonjato maro (faha-8 sy 7 ary 6 tal. J.K.). Ny fotoana tantarainy dia ny nanombohan’ny fajakan'i Saoly ka hatramin’ny fanombohan’ny an'i Davida.

I Samoela zaza, nataon'i Joshua Reynolds, taona 1776

Tapany voalohany amin’ny boky izay atao fotsiny hoe Bokin'i Samoela (heb. Sefer Shamuel), ao amin’ny Tanakh io boky io. Ny dikan-tenin’ny Baiboly jiosy amin'ny tany grika atao hoe Septoaginta (na Septanta) no nanao izany fizaràna an’io boky io ho roa izany satria ho lava loatra raha mbola nitambatra. Ny tapany faharoa dia atao hoe Boky faharoan’i Samoela.

Natokan’i Ana (na Hana) reniny ho an’i Iahveh i Samoela raha vao teraka ka isan’ireo atao hoe nazira na nazirita. Lasa mpaminany izy, avy eo lasa mpitsara teo amin’ny Israelita. Tamin’ny fitondrany dia nitarika ny Israelita izy ka niady tamin’ireo firenena nanafika azy. Nisy fotoana naharesy ny Israelita ka namaboan’ireo Filistina ny Fiaran'ny Fanekena. Naverin’ny Filistina anefa ilay vata satria niteraka aretina ho azy ireo. Nahazo fandresena ny Israelita noho ny fiankinany tamin’Andriamanitra.

Rehefa antitra i Samoela dia saika hataony ho mpitsara handimby azy ny zanany roa lahy, dia i Joela sy i Abia, nefa tsy nekan’ny Israelita izay nangataka mpanjaka tamin’Andriamanitra izany.

I Samoela sy ny mpanjaka Saoly, taona 1902.

Niteny tamin’i Samoela Andriamanitra mba hanosotra sady hametraka an’i Saoly (na Saola) ho mpanjaka.

Saoly mpanjakan'ny Jiosy, nataon'i Browning, Robert (1901) 

Niala tamin’ny maha mpitsara azy amizay izy. Resin'i Saoly matetika ny Amalekita sy ny Filistina fahavalony. Nanampy ny mpanjaka ny zanany atao hoe Jonatana. Tsy nanaja an’Andriamanitra anefa i Saoly.

I Davida sy i Goliata

Niteny tamin’i Samoela Andriamanitra mba hanosotra mangingina an’i Davida ho mpanjaka handimby an’i Saoly. Mpiandry ondry sy mpitendry valiha (na harpa) i Davida. Lasa nalaza tao amin’ny Iseraelita izy rehefa avy namono an’i Goliata, olo-maherin’ny Filistina. Nitombo ny fialonan’i Saoly ka nanao izay hahafaty an’i Davida. Mpinamana tsara anefa i Davida sy i Jonatana. Nandositra i Davida ka tsy matin’i Saoly. Taorian'ny fotoana nahafatesan'i Samoela dia niady tamin’ny fahavalony ihany i Saoly nefa tsy nahomby. Nitady vehivavy mpamoha angatra i Saoly mba hifampiresaka amin’i Samoela izay nilaza taminy ny hahafatesany an’ady. Tanteraka tokoa izany ka maty koa ny zanak’i Saoly. Niakatra teo amin’ny fitondrana i Davida ka maro ny fandresena azony tamin’ny ady nifanaovany tamin’ireo firenena fahavalon’ny Israelita.

I Davida dia mpajakan'i Israely teraka tokony ho tamin'ny taona 1040 tal. J.K. ary maty tamin'ny taona 970 tal.J.K. tao Jerosalema. I Jese no rainy. Ny vadiny dia i Batseba (na Betsabe) sy i Abigaila sy i Egla sy i Maka sy i Ahinoama sy i Hagita ary i Abitala. Ny zanany dia i Solomona sy i Absaloma sy i Kileaba sy i Tamara sy i Natana sy i Adonia sy i Amnona sy i Jibara ary i Jerimota.

I Goliata, izay atao hoe Goliata avy any Gata, dia ilay lehilahy goavana niady tamlin'i Davida mpiandry ondry ka matiny tamin'ny tora-bato amin'antsamontady. Ao amin'ny toko faha-17 ao amin'ny Boky voalohan'i Samoela no ahitana ny tantarany.

I Jonatana dia andriandahy tao amin'ny Fanjakan'i Israely tamin'ny andro nanapahan'i Saoly rainy. Ny Boky voalohan'i Samoela dia mlitatitra fa nisakaiza tamin'i Davida izy na dia voatendry ho mpandimby an-drainy eo amin'ny seza fiandrianana aza i Davida. Matin'ny Filistina an'andy tao Gelboa niaraka tamlin-drainy i Jonatana.

I Natàna dia iray amin'ireo mpaminany tao amin'ny lapan'i Davida. Nanakiana an'i Davida izy tamin'ny nakan'i Davida vady an'i Batseba (na Betsabe) vadin'ilay miaramilany hitita (na heteana), dia i Oria, sy ny nanaovany izay hahafaty an'ity tompom-bady ity. Niteraka korontana anatiny izany fahotan'i Davida izany. Ao amin'ny Boky faharoan'i Samoela sy ao amin'ny Boky voalohan'ny Mpanjaka ary ao amin'ny Bokin'ny Tantara no ahitana ny asa nataon'i Natàna.

I Samoela dia sady mpaminany no mpitsara. Izy no farany amin'ireo mpitsara tao Israely nandimby an'i Ely. Niala amin'ny maha mpitsara azy izy tamin'ny nanosorany an'i Saolyho mpanjaka (1Sam. 8-15) ary tapitra teo ny andron'ny mpitsara. Izy koa no nanosotra an'i Davida ho mpanjaka (1Sam. 16-31).

I Saoly na Saola dia mpajakan'i Israely teraka tamin'ny taona 1079 tal. J.K. ary maty tamin'ny taona 1010 tal. J.K. I Kisy no rainy. Ny vadiny dia i Ahinoama. Ny zanany dia i Jonatana sy i Mikala sy i Isboseta ary i Abinadaba.

Ny Filistina dia firenena tamin'ny Andro Taloha izay niorim-ponenana tamin'ny tany atsimo andrefana manamorona ny Ranomasina Mediteranea ao Kanaana. Araka ny Bokin'ny Mpitsara, ny fifindrà-monin'ny fokon'i Dana (Mpits. 18) tokony ho tamin'ny taonjato faha-11 tal. J.K. dia heverina fa vokatry ny fanosehan'ny Filistina azy ireo tao amin'ny tany saika honenany. Nandresy an'i Samsona sy i Saoly na Saola ny Filistina tamin'ny fotoanandrony. Nandresy azy ireo imbetsaka anefa ny mpanjaka Davida taty aoriana. Tamin'ny andron'i Solomona (na Salômôna), zanaka mpandimby an'i Davida, dia mety tafakambana tao amin'ny tanin'ny Israelita ny tanin'ny Filistina.

Ny Amalekita dia foko mpivezivezy nanafika ny Hebreo tao amin'ny tany efitr'i Sinay (na Sianaia) raha vantanany vao nivoaka an'i Egipta ny Hebreo. Ao amin'ny Boky voalohan'i Samoela dia notsimbinin'ny mpanjaka Saoly (na Saola) ka tsy novonoina i Agaga taorian'ny fandripahana ny Amalekita rehetra, ka izany dia fanitsakitsahana ny didin'Andriamanitra nampilazaina ny mpaminany Samoela. Izany hadisoana izany dia niteraka ny fahataperan'ny fanjakan'i Saoly.

Ny Amonita dia vahoaka tao amin'ny fanjakana na firenena teo anelanelan'ny tany efitr'i Siria sy ny ony Jordana. Araka ny voalaza ao amin'ny Bokin'ny Genesisy (Gen. 19.38) dia taranak'i Bena Amy eanak'i Lota ny sady havana akaikin'ny Moabita. Niady matetika ny Israelita sy ny Amonita. Tamin'ny fanombohan'ny taonjato faha-10 tal. J.K., araka ny Boky faharoan'i Samoela (2Sam. 12.26-31), dia resin'ny mpanjaka Davida ka nandevoziny ny Amonita.