Antemoro

Ny hoe "Antemoro", amin' ny teny malagasy dia midika hoe "olona amorontsiraka". Any amin’ ny morontsiraka atsimo-atsinanana no misy azy ireo, indrindra eo anelanelan’ i Manakara sy Farafangana. Ny Antemoro dia taranaky ny Silamo izay nanorim-ponenana teto Madagasikara tamin’ ny taonjato faha-14 ary nanambady ny mponina tao an-toerana. Tamin' ny taona 2013 dia tombanana ho 500 000 ny isan' ny Antemoro. Na dia misy aza ny filazana mampifandray azy ireo amin'i Arabia, misy ireo manam-pahaizana hafa milaza fa ireo olona ireo dia azo inoana fa mifandray amin'ny vondrona avy any amin'ny morontsiraka soahily.

Eo anelanelan' ny renirano Namorona sy ny renirano Manampatrana ny faritra misy ny Antemoro. I Vohipeno sy i Manakara no tanàna lehibe any aminy.

Sorabe

Ireto ny foko ao amin' ny vondrom-poko antemoro:

• ny Ampanabaka,
• ny Antalaotra-Anakara (izay mizara ho Anakara, Anterotry, Antetsimeto ary Zafimbolajia),
• ny Anteony,
• ny Antevato,
• ny Antevolo,
• ny Onjatsy,
• ny Sahasinaka,
• ny Tsaramody,
• ary ny Vakimandriandry[2].

Teo anelanelan' ny taonjato faha-12 sy faha-14 no nonina tao amin' ny morontsiraka atsimo-atsinanana ny Antemoro. Mety nonina tao amin' ny faritra Iharana izy ireo alohan' ny hanorenany fonenana aty atsimotsimo kokoa.

Maro ireo sarangam-poko ao amin' ny vondrom-poko antemoro. Ao ny Anteony tonga voalohany tao Matitanana, ao Vohipeno. Ao ny Antalaotra, tonga taty aoriana, nefa malaza amin' ny Sorabe sy ny fahaizany misikidy sy manandro (ny tena mamiratra dia ny Anakara), araka ny lovantsofina, izay voatery nandositra ny lapan' ny soltàna avy any Arabia Saodita fahaizay noho ny fananany fiaviana jiosy. Ao koa ny Ampanabaka izay tsy iza fa ny sarambaben' olona maro anisa.

Tsy tahaka ny foko malagasy hafa ny Antemoro izay nahay diplômasia. Andriamahazonoro, izay Antemoro-Anakara, dia mpanolotsaina manokan' ny mpanjaka merina Andrianampoinimerina sy Radama I, ka anisan' ireo iraka malagasy voalohany nankany London tamin' ny andron' ny mpanjaka britanika William IV.

Ny Antemoro isan'ireo monina vao haingana teto amin'ny nosy Madagasikara. Avy amin’ireo tantsambo silamo izy ireo izay heverina fa tonga any amin’ny morontsiraka atsimo-atsinanana tokony ho tamin’ny 1500 tany ho any. Efa nisy sambo nitondra ireo silamo mpanjanaka tany amin’ny morontsirak’i Madagasikara taloha, saingy nitombo be ny fahatongavan’izy ireo tamin’io fotoana io. Rehefa tonga izy ireo dia nifanena tamin'ny foko Malagasy maro hafa, anisan'izany ny Zafiraminia, izay nanoritsoritra ny fiaviany tany Maka (Lameka) tamin'ny alàlan'ny Afrika Atsinanana, na dia misy manam-pahaizana aza milaza fa tany Somatra no niandohan'ny Zafiraminia ary nanana toerana ambony. teo amin'ny fiaraha-monina malagasy noho ny fahalalana sy ny teknolojia nentiny avy any ampitan-dranomasina, ary nanana ny zo hanao sorona biby ho an'ny razana (sombily), fombafomba mahery sy manan-danja eo amin'ny fiarahamonina malagasy. Ny fomban-drazana am-bava sy an-tsoratra an'ny Antemoro dia mamaritra ny fanirian'izy ireo hiantoka ny fanambadiana eo amin'ny fiaraha-monina roa, saingy nolavin'ny Zafiraminia ireo ezaka ireo. Nipoitra ny fifandonana teo amin’ny roa tonta ho amin’ny fahamboniana, izay lazain’ny tantara am-bava an’ireo vondrona malagasy hafa ho ady eo amin’ny roa goavana. Nivoatra ny fifandirana rehefa tonga ireo Arabo hafa mpanjanaka ary niray tsikombakomba tamin'ireo vao tonga mba ho lasa Antemoro ny tenany.

Manodidina ny taona 1550 teo ho eo dia toa tonga amin’ny kihon-dalana ny fifandonana nihabetsaka tamin’ny niakaran’ny fianakavian’andriana Zafikasimambo teo amin’ny fitondrana tao Matitana taorian’ny fanambadian’ny loham-pianakaviana tamina vehivavy iray teo an-toerana. Ireo soratra ara-tantara dia mampifamatotra ny firafitry ny loham-pianakaviana, Zafikazimambobe, amin’ny Anteony andriana Ramarohala, izay efa nanorim-ponenana tao, fara fahakeliny, telo taranaka talohan’izay. Ny loharanon-tantara hafa anefa dia manamafy fa ny tetiarana voalaza ao amin'ireo lahatsoratra ireo dia tsy marina, ary ny fianakavian'i Zafikazimambo dia vao tonga ary noho izany dia tsy nisy firazanan'ny andriana teo an-toerana. Raha ny tokony ho izy, ireo lahatsoratra ireo dia milaza fa naharitra taranaka telo ny Antemoro mba hidirana am-pahombiazana ao amin'ny fiaraha-monina amin'ny alàlan'ny fanambadiana sy fomba hafa, ary koa maneho ny fahatsiarovan-tena eo amin'ny Antemoro ny maha-zava-dehibe ny fomban-drazana sy ny fomban-drazana eo an-toerana ary ny ilana azy ireo hahita toerana. ao anatin’izy ireo. Rehefa niakatra teo amin'ny fitondrana ny fokon'i Zafikasimambo, dia nandray ny tombontsoa ara-pivavahana nananan'ny foko Zafiraminia teo aloha ary nametraka ny tenany ho ombiasy voalohany nanao fanandroana sy mpanora-dalàna; Niala tsy tapaka ny tanindrazana Antemoro izy ireo mba hanome ny tolotr'izy ireo raha ilaina. Ireo ombiasy ireo ihany koa dia nampiofana matetika ireo mpitarika ara-panahy avy amin'ny vondrom-piarahamonina hafa, izay nanamafy ny maha-lehiben'ny Matitana ombiasy amin'ny maha-tompon'ny fahalalana arcane azy sy ireo ivelan'ny fokony izay nitady hianatra na hanaparitaka izany. Nampiasa ny zony hanao sombily ny Zafikasimambo mba hamolavola sy hifehezana bebe kokoa ny hetsika ara-politika sy ara-toekarena ao amin'ny faritra. Mba hampitsaharana ny ady amin'ny Zafiraminia dia novonoin'izy ireo araka izay azo atao ny lehilahy tao amin'ilay vondrona ary nafindrany tany amin'ny faritra voarara ireo vehivavy sy ankizy. Tamin’izany no nanorenan’izy ireo ny fanjakana Antemoro matanjaka voalohany. Tsy fahita firy izy ireo eo amin’ireo foko Malagasy izay vao tonga nahavita nanangana ny fanjakany tao anatin’ny fotoana fohy taorian’ny nigadonany teto amin’ny nosy.

Teo ambany fitarihan'ny Antemoro Zafikasimambo dia nihena be ny fahalalahan'ny sarambabem-bahoaka ary lasa fototry ny fiainana ara-tsosialy sy ara-politika ny fivavahana. Ny fifandirana teo amin’ny andriana Antemoro sy Zafiraminia ary ny fitondrana Zafikasimambo vokatr’izany dia nametraka fomba fifindra-monina avy amin’iny faritry ny Nosy iny. Tsy toy ny ankabeazan'ny Malagasy izay mikatsaka ny hiverina any amin'ny tanindrazany amin'ny ankapobeny, ny Antemoro tany am-boalohany dia tsy nahatsapa antso toy izany mba hijanonana amin'ny faritra ara-jeografika. Vokany, nivezivezy be ny ombiasy an’ny Antemoro, ny sasany nifindrafindra toerana ary ny sasany nanorim-ponenana maharitra eny amin’ny lapan’ny mpanjaka sy tany an-toeran-kafa. Ny fahalalany manjavozavo momba ny soratra, ny fitsaboana, ny teknolojia ary ny sehatra hafa dia samy nametraka ny lazany ho mpanolotsaina tena ilaina ho an'ny andriana sy ny olon-tsotra, ary nanenika ny nosy manerana ny nosy ny mpanandro izay mamolavola ny fiainana andavanandro. Ny ombiasian'i Matitana dia araka ny voalazan'ny mpahay tantara Bethwell Ogot, ny tambajotran'ny Antemoro ombiasy tsy mitsahatra sy mandehandeha dia tena zava-dehibe tamin'ny fanovana ny fiarahamonina eto Madagasikara avy amin'ny fitambaran'ny foko eto amin' ny Nosy ho any amin'ny vondrom-piarahamonina mijery ivelany manana fahatsiarovan-tena bebe kokoa amin'ny hafa, mitarika ho amin'ny fanitarana ny faritany sy lehibe kokoa, fanjakana sarotra kokoa. Fanampin'izany, ny tantara am-bava dia milaza fa mety nanana razambe nifindra monina niala tamin'ny firenena Antemoro ny mpitondra teo amin'ny Merina sy Tanala ary Antanosy.

Tany am-piandohan'ny taonjato faha-18 dia efa lasa mpanondrana vary sy andevo lehibe ny Antemoro. Nandritra ny taona 1700 dia nifandona tamin’ny Ikongo-Tanala ny Antemoro ka niafara tamin’ny fanafihan-dra Tanala tany amin’ny lemaka amoron-tsiraka atsinanana. Fotoana fohy taorian’izay, dia nisy lehiben’ny Antemoro antsoina hoe Andriamamohotra nanangana firaisankina sy fifandraisana tamin’ny mpanjaka nitondra an’Imerina, Andrianampoinimerina, mba hamerenana indray ny fihavanana.

Ao amin'ny morontsiraka atsimoatsinanan'i Vohipeno sy Manakara no tena ahitana tanàna Antemoro. Nozaraina ho sokajy roa lehibe ny fiaraha-monina: ny mpanombily (na tompomenakely), izay andriana voalaza fa taranaky ny somaliana avy amin’ny foko Dir clan Somali, ary ny menakely, ahitana ny sarangan’ny mpiasa sy ny andevo, izay voalaza fa avy amin’ny foko Somaliana. ny Malagasy eo an-toerana izay nanaiky ny fitondran’ny Somali, na nifandimby tamin’ny andevo nentin’ny Somaliana. Ny mpanombily dia ahitana foko andriana maro toa ny Anakara, Onjatsy, Tsimaito, Antaiony, Antalaotra, Antaisambo, Antaimahazo sy ny hafa. Ireo foko manokana ao anatin'ny fiarahamonina Antemoro ara-tantara dia nanana tombontsoa sy andraikitra miavaka. Natokana ho an'ny foko manokana ny famonoana biby sasany hohanin'ny olona.

Ny mpanjaka Antemoro (Andrianony) dia nofantenana tamin'ny fanapahan-kevitra malaza avy amin'ny foko Anakara, izay nivondrona tany am-boalohany nanodidina ny vavaran'ny reniranon'i Matitanana akaikin'ny tanànan'i Manakara izay miombona amin'ny anarany. Nomena toerana masina ireo mpitondra ireo rehefa voafidy. Nojerena tamim-pitandremana nandritra ny taonjato maro taorian'ny nahafatesan'ny mpitondra ny fady naorin'izy ireo. Ny Anakara no tompon'andraikitra amin'ny fiarovana ireo sampy sy soratra masina Antemoro, niteny fiteny miafina mba hifampitana fahalalana ara-panahy, ary zara raha nanambady an'ireo foko Antemoro hafa. Noheverina fa nifandray tamin'ny ziny sy ny fanahy hafa io foko io ary nalaza ho namokatra mpamosavy sy mpanandro mahery indrindra tao amin'ilay nosy. Hainy ny nanamboatra ody, ny ody ary ny fanazaran-tena amin'ny fampiasana vatosoa eo an-toerana. Mba hitazonana ny fanavahana azy ireo amin'ireo mpikambana hafa ao amin'ny fiaraha-monina Antemoro, dia nipetraka tao amin'ny tanàna voahidy amin'ny fefy hazo misy spikely ny Anakara, izay tsy azon'ny olona idirana raha tsy nahazoana alalana. Vao mainka nampiavaka ny mpitondra ny fady mandrara azy tsy hanao lobaka na satroka.

Manamarika mafy ny kolontsaina Antemoro ny Afrika Atsinanana Bantu, Arabo ary Islamika. Tamin'ny fomba nentim-paharazana, ny fitafian'ny lehilahy Antemoro dia ahitana satroka satroka na fez ary akanjo lava mivaha mitovitovy amin'ny fanao any amin'ny faritra maro hafa amin'ny tontolo silamo. Ny volotara harefo dia notenona ho tsihy (tafitsihy) izay nozairina mba ho palitao sy akanjo (miaraka amin'ny tanany lava ho an'ny zokiolona); fehin-kibo vita amin'ny fanto (lamba hodi-kazo nokapohina) no natao teo ambanin'ilay ensemble. Ny vehivavy dia nanao akanjo lava tsy misy tanany vita amin'ny tsihy volotara roa na telo nozairina ary nasiana fehin-kibo teo amin'ny andilany na natao teo ambonin'ny soroka iray. Matetika koa ny vehivavy tanora sy ny olon-dehibe no nanao fehiloha tsihy na akanjo ambony. Voarara ara-tantara ho an'ny vehivavy ny manao lamba lamba vita amin'ny landihazo na fitaovana hafa ankoatra ny tsihy raffia voatenona, satria heverina fa mety hahatonga azy ireo ho manintona kokoa amin'ny lehilahy ivelan'ny fianakaviany, izay voarara ny hanambady azy ireo.

Ny Antemoro dia nalaza manerana ny Nosy ho hany foko namolavola ny sorabe amin'ny teny malagasy, izay nampiasa soratra arabo; io endrika fanoratana io dia nosoloana ny abidy latinina teo ambanin'ny fanjakan'i Merina tamin'ny taonjato faha-19. Ny Antemoro koa dia nalaza be tamin'ny vanim-potoana talohan'ny fanjanahantany ho an'ny mpanandro, izay maminany ny ho avy mifototra amin'ny fizaran'ny volana. Nalaza eran’i Madagasikara izy ireo ary nanao mpanolotsaina teo anivon’ny lapan’ny mpanjaka malagasy maro, anisan’izany ny mpanjaka merina Andrianampoinimerina, izay nanoro hevitra sy nampianatra azy ny sorabe ny mpanandro Antemoro. Ny fomban-drazana pan-Madagascar momba ny ombiasy dia miorim-paka amin'io singan'ny kolontsaina Antemoro io. Ny fampidirana sampy mpanjaka ao amin'ny Fanjakan'Imerina koa dia voalaza fa ombiasy Antemoro.

Ny Antemoro dia miteny fitenim-paritra amin'ny teny malagasy, izay sampan'ny vondrona teny Malayo-polyneziana avy amin'ny teny Barito, ampiasaina any atsimon'i Borneo. Ny soratra sorabe no fomba nanoratana an’io fiteny io, ary antsoina hoe katibo ary heverina ho manana fahefana tsy mahazatra ireo mahafehy io fomba fanoratana io. Ny asa soratr'i Sorabe tamin'ny fomba nentim-paharazana dia avy amin'ny lahatsoratra fampianarana momba ny fanandroana, ka hatramin'ny firaketana ara-tantara sy endrika antontan-taratasy hafa, ary noheverina ho masina ny fitaovana nosoratana tamin'ny sorabe sorabe.

Amin'ireo foko Antemoro samihafa, ireo manampahaizana manokana momba ny fivavahana (indrindra ny Anakara) dia mitahiry sy miteny fiteny miafina antsoina hoe Kalamo. Ny Kalamo dia fiteny arabo izay mampiasa ny morphologie sy syntaxe malagasy izay antsoin'ny mponina hoe kalamon' Antesitesy.

Antemoro maro no miasa ho ombiasy ary mivelona amin'ny fivarotana ny asan'izy ireo amin'ny maha mpanandro, mpamosavy, na mpanao ody mahery; mahazatra ny lehilahy mandeha enim-bolana ka hatramin’ny folo volana ao anatin’ny taona. Miely patrana ny famokarana kafe eto amin’ny tanindrazana Antemoro ary miteraka fidiram-bola ho an’ny fianakaviana maro. Ireo izay manana tany kely na tsy manana tany matetika dia mifindra monina mba hiasa ho mpiasa amin’ny fambolena any avaratra sy andrefana. Ny Antemoro Ampanira fokon'ny Antemoro Ampanira no tena namokatra sy mpivarotra sira an-dranomasina. Ny Antemoro dia malaza amin'ny taratasy vita amin'ny tanana, izay matetika voaravaka amin'ny voninkazo sy ravina vaovao voaporitra. Ny taratasy Antemoro dia vokatra lehibe amidy amin'ny mpizaha tany.

Ny taona 1800 ka hatramin’ny 1804 no nananganan’ny ombiasy Antemoro roa, Andriamahazonoro sy Ratsilikaina, ny sekoly ara-dalàna voalohany teto amin’ny Fanjakan' Imerina, izay nampianatra ny ho avin-dRadama I sy ny zaza efatra na dimy namaky teny tamin’ny sorabe, nampiofana azy ireo hanamboatra ranomainty sy ranomainty. taratasy, ary nampianatra azy ireo ny fahaizan'ny fanandroana sy ny sikidy. Andriamahazonoro dia anisan’ireo telo mianadahy, masoivoho voalohany tany Grande-Bretagne sy Maorisy; Maty tamin'ny taona 1838 izy noho ny poizina tangena natao tamin'ny fitsapana tamin'ny fahoriana nandritra ny fitondran'ny mpanjakavavy Ranavalona I.

Ny foko malagasy

• Antambahoaka - Antandroy - Antankarana - Antanosy - Antefasy - Antemoro - Antesaka - Bara - Beosy - Betsileo - Betsimisaraka - Bezanozano - Mahafaly - Makoa - Masikoro - Merina - Mikea - Sakalava - Sihanaka - Tanala - Tsimihety - Vezo - Zafimaniry - Zafisoro.

Ny vahoaka hafa eto Madagasikara

• Sinoa eto Madagasikara
• Vazaha eto Madagasikara
• Karàna

Samihafa

• Jiosy malagasy

• Bradt, Hilary; Austin, Daniel (2007). Madagascar (9th ed.). Guilford, CT: The Globe Pequot Press Inc. pp. 113–115. ISBN 978-1-84162-197-5.
• Campbell, Gwyn (2012). David Griffiths and the Missionary "History of Madagascar". Leiden, The Netherlands: Brill. ISBN 978-90-04-20980-0.
• Condra, Jill (2013). Encyclopedia of National Dress: Traditional Clothing Around the World. Los Angeles: ABC Clio. ISBN 978-0-313-37637-5.
• Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge. ISBN 978-1-135-96341-5.
• Dominique Rolland, "Lois naturelles, lois sociales : l'exemple Antemoro (Madagascar)", in Nouvelle revue d'ethnopsychiatrie, n^o 14, 1989, p. 107-110
• Dominique Rolland, Matitanana : anthropologie historique du royaume Antemoro, EHESS, Paris, 1993 (thèse)
• Ferrand, Gabriel (1902). Les musulmans a Madagascar et aux Comores: Troisieme partie - Antankarana, sakalava, migrations arabes. Paris: Ernest Leroux. Retrieved 31 August 2014.
• Gennep, A.V. (1904). Tabou et Totémisme à Madagascar. Paris: Ernest Leroux. ISBN 978-5-87839-721-6.
• Hamès, Constant (2007). Coran et talismans: textes et pratiques magiques en milieu musulman. Paris: Karthala. ISBN 978-2-84586-873-1.
• Hubert Deschamps et Suzanne Vianès, Les Malgaches du Sud-Est : Antemoro, Antesaka, Antambahoaka, peuples de Farafangana (Antefasi, Zafisoro, Sahavoai, Sahafatra), Presses Universitaires de France, 1959, 118 p.
• Jacques Dez et François Viré, Le "manuscrit Antaimoro" du fonds arabico-malgache du Musée de l'homme, CNRS, Université Paris-VII, Département de recherches linguistiques, 1984, IV-25 f.-[31] f. de dépl. (avec facsimilé du manuscrit)
• Jacques Philippe Rombaka, Fomban-drazana antemoro = usages et coutumes antemoro, Ambozontany, Fianarantsoa, 1970, 121 p.
• Jean Tsaboto, Mutation sociale et politique de la société antemoro au XIX^e siècle (Sud-Est de Madagascar), EHESS, Paris, 2003, 483 p. (thèse)
• Le Gros [sic], Guérir chez les Antemoro de Matatana, INALCO, Paris, 1997, 2 vol. (thèse)
• L'organisation politique et sociale du royaume antemoro, Université de Madagascar (Cahiers du Centre d'études des coutumes), Tananarive, 239 p.
• Louis Molet, "Quelques contes Makoa et Antaimoro", in Bulletin de l'Académie malgache, nouvelle série, tome XXX, 1951-1952, p. 83-90
• Narivelo Rajaonarimanana, Savoirs arabico-malgaches : la tradition manuscrite des devins Antemoro Anakara (Madagascar), Institut national des langues et civilisations orientales, 1990
• Ogot, Bethwell A. (1992). Africa from the Sixteenth to the Eighteenth Century. Paris: UNESCO. ISBN 978-92-3-101711-7.
• Philippe Beaujard et Jean Tsaboto, "Les parias antemoro : les Antevolo", Actes du Colloque international sur l'esclavage, Antanarivo, 23-28 septembre 1996, p. 383-399
• Philippe Beaujard, Islamisés et systèmes royaux dans le sud-est de Madagascar : les exemples Antemoro et Tañala, Université de Madagascar, Antanarivo, (tiré à part issu de Omaly sy anio, n^o 33-36, 1991-1992, p. 235-286
• Thompson, Virginia; Adloff, Richard (1965). The Malagasy Republic: Madagascar Today. San Francisco, CA: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-0279-9.

1. Diagram Group (2013). Encyclopedia of African Peoples. San Francisco, CA: Routledge.
2. Randriamamonjy Frédéric, Tantaran' i Madagasikara isam-paritra, 2006, pp. 206-211.