Ady Lehibe Faharoa
Ny Ady Lehibe faharoa (AL2) dia ady mitam-piadanana maneran-tany izay naharitra nanomboka ny 1 Septambra 1939 hatramin'ny 2 Septambra 1945. Io ady eran-tany io dia nanohitra toby roa : ny mpiray dina izay ahitana ireo firenena tandrefana toa i Frantsa, Fanjakana Mitambatra ary Etazonia, ary ireo amin'ny aksisy izay ahitana an'i Alemaina, Italia ar y Japana.
Ny ady lehibe faharoa dia avy amin'ny tsifahafaham-po natereaky ny famahana ny ady lehibe voalohany ary ny nofinofim-piitarana ary ara-pampanjanahan'ny firenena telo lehiben'ny aksisy. Ny fiaingan'ny AL2 dia ny fitambaran'ny ady an-trano espaniola nanomboka tamin'ny 1936, ny ady sinoa-japoney tamin'ny 1937 ary ny fanafihan'i Alemaina an'i Polonia tamin'ny Septambra 1939. Nanao fifanekena ny tsy hifanafika ny Firaisana Sovietika ary i Alemaina nazi tamin'io fotoana io. Nivadika tamin'ny Sovietika ny Alemàna taorian'ny fanafihana an'i Polonia, ka lasa nifanafika indray ny FRSS sy Alemaina.
Niditra an'ady i Etazonia tamin'ny 7 Desambra 1941 taorian'ny fanafihan'i Japana an'i Pearl Harbor, Hawaii.
Mitranga eny amin'ny zanatanin'ny firenena eoropeanina ihany koa ny ady. Ao ny fanafihan'ny Alemanina an'i Libia, ny fanafihan'ny Britanika ny firenena ao Afovoany Atsinanana ary koa ny fanafihany an'i Madagasikara tamin'ny 5 Mey 1942.
Fahatongavana any amin'ny ady
Ny nahatonga ny ady lehibe faharoa tao Eoropa dia ny tsifahafaham-pon'ny Alemanina tamin'ny fifanarahana tao Versailles (1919), ary ny krizy tamin'ny 1929 izay nampaharatsy ny toe-javatra ara-toe-karen'ny firenena vao miarina amin'ny Ady Lehibe Voalohany. Betsaka ireo vola voatery naloan'i Alemaina ho fanatambazana ny Mpiray Dina (Angletera, Frantsa, Rosia, Etazonia). Very noho io fifanarahana io ihany koa ny zanatany alemanina tao Afrika.
Niverina ho amin'i Frantsa ny singam-paritanin'i Alsace sy Moselle (Lorraine) izay nozanahan'i Bismarck taorian'ny ady tamin'ny 1870. Niharan'ny ady an-trano i Rosia noho ny revolisiona Bolshevik. Taorian'io revolisiona io dia niongana ny fanjakan'ny Tsar.
Ny firenena telo nifanaiky (Alemaina, Aotrisy-Hongaria, Italia, Empira Otomana) dia samy very tany avy. Maro amin'ireo faritra atsinanan'i Alemaina no very, ireo foko tao amin'ny Empiran'i Aotrisy-Hongaria ihany koa dia lasa samy nomena fahaleovantena, ny Tanin'ny Empira Otomana dia nozarazarain'ny firenena mpandresy, afatsy Torkia izay nahazo ny fahaleovantenany. Niongana ny Empira Alemàna ary natsangana ny Repoblikan'i Weimar.
Ny krizy ara-toe-karena tamin'ny 1929 dia vokatry ny famokarana be loatra, izay nampidina ny vidin-javatra ary nampitontongona ny toe-karena amerikanina. Ny fampodiana ny fampiasam-bola amerikanina lehibe tany Alemaina dia nampitontongana ihany koa ny toe-karena alemàna izay nampahamafy kokoa ny krizy efa tonga tao Eoropa. Maro ireo firenena eoropeana nandray fepetra ary niezaka hanoherana ny vokatry ny krizy, toa ny New Deal amerikanina. Nahamora ny fiakaran'ireo sôsialista nasiônalista (Nazi) teo amin'ny fitondrana ny krizy ara-toe-karena tao Alemaina sy Italia. Nanohana ny asa tamin'ny alalan'ny fampiasana ireo tsy an'asa amin'ny indostria ara-tafika sy tamin'ny tetikasa lehibe ireo firenena roa ireo.
Ny toe-javatra ara-toe-karena ary ny fanetrena niainan'ireo firenena resy tamin'ny Ady Lehibe Voalohany no nahatonga ireo firenena ireo hiala amin'ny SDN ary hanamafy ny tafiny hamaliana ny hitsaka.
Mpiady
Mpikambana ao amin'ny aksisy
Ireo firenena tao amin'ny Aksisy dia
- Alemaina
- Japana
- Italia
Mpanohitra ny akisy
Ireo firenena mpanohitra ny Aksisy dia
- Frantsa
- Fanjakana Mitambatra, Empira Britanika
- Etazonia
- Sina
- Firaisana Sovietika
FRSS
Rehefa nanafika an'i Polonia ny FRSS ny 17 Septambra 1929 araky ny fifanarahana ny tsy hifanafika alemàna-sovietika, ny sehatra nisy azy, raha avy amin'ny fomba fijery polony, dia mitovy amin'i Alemaina. Tsy nanambara ny hiady amin'i Frantsa na ny Fanjakana Mitambatra kosa anefa izy io. Nahatonga an'i FRSS ho voaroaka an'i SDN izany fanafihana izany tamin'ny 1939. Nandritry ny fifanarahana ny tsy hifanafika, dia nanome hanina ary solitany an'ny Reich alemàna ny sovietika izay nahafahan'ny Reich hanodina ny fanakanan'ny Mpiraidina. Komonista alemàna amam-polony ihany koa no naverin'ny FRSS an'ny Reich.
Noho ny fanafihan'i Alemaina an'i FRSS ny 22 Jiona 1941, lasa niaraka tamin'ny Mpiraidiana ny FRSS. Nahazo indraa amerikanina izy ho takalon'ny volamen'ny Bankim-panjakan'ny FRSS. Tsy nanokatra sehatr'ady vaovao ny amerikanina fa nanome fanampiana lehibe tamin'ny FRSS ny Mpiraidiana, fanampiana izay mandalo amin'ny Lalan-tsambo arktika.
Arak'i Raymon Cartier ary John Keegan nanome fiaramanidina 1825, tanky 2249, basy milina 81 287, telefaonina fiadiana 56.500 ary 380.000 mily iraisam-pirenena taribin-telefaonina avy tamin'i Etazonia ny FRSS tamin'ny Oktobra 1941 hatramin'ny Jiona 1942 Tamin'ny 1943 dia nahazo kamiao 427.000 ny Tafika Mena. Ankoatra izany dia nanome kiraro 13 tapitrisa, sakafo 5 tapitrisa taonina na mpitarika fiarandalamby 2.000, fiarandalamby 11.000 ary vin-dalamby 54.000 taonina. Avy any Etazonia ny telo ampahaefatry ny varahina sovietika. Nanome solitany ihany koa izy io hampanidina ny fiaramanidina.
Herin'ny mpiady amin'ny AL2 nandritry ny taona 1940-45
| Taona | 1940 | 1941 | 1942 | 1943 | 1944 | 1945 |
| Reich Fahatelo | 5 000 000 | 7 200 000 | 8 600 000 | 9 500 000 | 9 500 000 | |
| Japana | 1 723 000 | 2 411 000 | 2 829 400 | 3 808 200 | 5 365 000 | 7 193 200 |
| Fanjakana Mitambatra | 2 212 000 | 3 278 000 | 3 784 000 | 4 300 000 | 4 500 000 | 4 653 000 |
| Etazonia | 458 000 | 1 795 000 | 3 844 000 | 8 918 000 | 11 240 000 | 11 858 000 |
| FRSS | 500 000 | 4 027 000 | 9 000 000 | 10 000 000 | 12 400 000 | 10 800 000 |
| Frantsa[2] | 5 500 000 | 25 000 | 50 000 | 100 000 | 150 000 | 550 000 |
| Belzika[3] | 700 000 | -- | -- | -- | -- | 100 000 |
| Kanada | 92 296 | 260 553 | 454 418 | 692 953 | 747 475 | 761 041 |
Famintinana ny asa ara-miaramila
Fahombiazan'ny herin'ny Aksisy
Efa nifanaraka tamin'ny fihatombohan'ny AL2 ny ankamaroan'ny tantarata Tandrefana. Izany daty izany dia ny 3 Septambra 1939 izay andro nanafihan'i Alemaina an'i Polonia. Niady i Frantsa sy ny Fanjakana Mitambatra araka ny fifanarahan'ny Fanjakana Mitambatra sy i Frantsa ary i Polonia.
Sehatr'ady atsinanana (1939-40)
Ny sehatr'ady atsinanana tamin'ny 1939 ary 1940 dia niadian'i Alemaina sy FRSS an'i Polonia.
Notafihan'ny Alemanina ny 1 Septambra 1939 tamin'ny 4 ora 45 i Polonia. Tamin'ny 17 Septambra 1939, araka ny fifanarahana miavina nataon'i Molotov sy Ribbentrop (fifanarahana alemanina-sovietika) dia manafika ny lafy atsinanan'i Polonia ny tafika sovietika. Rakotra tanteraka ny tafika poloney.
Noho ny fandavan'i Finlandy hanakalo ny tany ao atsimotsimony hiarovana tara kokoa ny tanànan'i Leningrad dia nanafika an'i Finlandy ny Firaisana Sovietika tamin'ny 30 Novambra 1939. Nahery ny fanoheran'ny Finlandey ary betsaka ireo olona sy fitaovana verin'ny sovietika, ary naharitra hatramin'ny 12 Martsa 1940 ny adin-dririnina. Nifarana tamin'ny fifanarahan'i Mosikao izy io ny 12 Martsa 1940 ary nametraka fotoana voafetra tsy hisy ady intsony amin'ny firenena roa. Azon'ny Sovietika ny haterena Karelianina izay miaro ny fidirana amin'i Leningrad ary ireo nosy maro ao amin'ny helodranon'i Finlandy. Araka ny fianarahana alemanina-sovietika foana dia nanafika ary nanjakana ireo firenena baltika ny Firaisana Sovietika.
Sehatr'adin'i Pasifika sy ny lavitra atsinanana (1941)
Tia hamaly mafy ny fanitsahan'i Frantsa tamin'i Siam tamin'ny 1893 ary 1904 an'i Tailandy ary lasa nanafika ny Indôsina frantsay ny tafika tailandey, izay nahatonga ny ady frantsay-tailandey. Tsy nisy ny tena naharesy, ary i Japana izay efa tao avaratr'i Indôsina no nandidy tamin'ny Septambra 1940, ary izay nanome ny singan'i Laos sy ampahan'i Kambodia. Tamin'ny 7 Desambra 1941, lasa nanafika an'i Etazonia ny Empiran'i Japana izay miara-miasa amin'i Alemaina nanomboka tamin'ny taona 1936 ary miady amin'ny Repoblikan'i Sina, izay tsy mbola niditra an'ady. Rava tao Pearl Harbor ny ankamaroan'ny hery an-dranomasin'i Etazonia tao amin'ny Ranomasimbe Pasifika. Nandritra izany fotoana izany dia natomboka ny fanafihana an'i Malezia Britanika. Lasa nanafika ny Commonwealth an'i Filipina ary ny India Atsinanana Nerlandey ny tafika imperialy japoney.
Fiovan-dehibe tamin'ny 1942
Nahatonga ny fidiran'i Etazonia an'ady ny fanafihana an'i Pearl Harbor, fidirana an'ady izay narahan'i Meksika ary fanjakana amerikanina latina hafa. Natokana ho an'ny ady avokoa ny hery indostrialin'i Etazonia ary vetivety taorian'ny fanafihana an'i Pearl Harbor dia afaka mamaly hitsaka hatrany. Nanomboka tamin'ny volana Jiona 1942, very mpitondra fiaramanidina efatra ny Empiran'i Japana tamin'ny ady an-dranomasin'ny nosy Midway, izay voatery miaro tena eo amin'ny sehatr'adin'i Pasifika. Miady amin'ny Japoney eo amin'ny Ranomasimbe Pasifika ny Amerikanina ary lasan'ny Amerikanina ny nosy tsirairay nanjakazakan'ny Japoney.